Tuomo Laine test frambozenteelt in donkere Finse winters

Finland is altijd afhankelijk geweest van geïmporteerd vers zachtfruit om te voldoen aan de toenemende vraag van consumenten buiten het zomerseizoen. Bijna de helft van alle verse frambozen, een markt die jaarlijks 17 miljoen euro waard is, komt uit warmere klimaten zoals Marokko en Portugal.

Lange winters, met weinig tot geen daglicht, vormen een aanzienlijke uitdaging voor de teelt van vers zachtfruit in Finland. De eerste proeven bij het Finse Natuuronderzoeksinstituut (Luke) Piikkiö wijzen er echter op dat frambozen goed kunnen gedijen onder gecontroleerde omstandigheden en een hoge opbrengst en een uitstekende kwaliteit fruit kunnen produceren.

Een onderzoeksproject onder leiding van Tuomo Laine, een tuinbouwspecialist bij onderzoeksstation Luke Piikkiö en een onderzoeker aan het doctoraatsprogramma voor duurzaam gebruik van hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen van de Universiteit van Helsinki, heeft als doel om jaarrond frambozenteelt in Finland te realiseren.

"We proberen niet alleen het groeiseizoen te verlengen, we streven naar een jaarronde teelt," zegt hij. "In tegenstelling tot aardbeien en bramen, die buiten het seizoen in kunstmatig gecontroleerde omgevingen kunnen worden geteeld, zijn frambozen nog steeds een uitdaging. Ons onderzoek is erop gericht om te begrijpen in welke omstandigheden ze met succes in de winter groeien."

© Tuomo Laine
Het juiste plantmateriaal selecteren
Een van de obstakels voor jaarronde teelt is de rustperiode van de planten. Gewoonlijk worden frambozenplanten die in de commerciële teelt worden gebruikt, gekoeld in koelopslag voordat ze klaar zijn om te groeien. De planten komen meestal uit Nederland, worden 's winters opgeslagen en in het voorjaar naar Finse telers verscheept.

"Deze aanpak is niet duurzaam voor onze productie in de winter," zegt Laine. "We hebben plantmateriaal nodig dat niet afhankelijk is van de huidige praktijken, maar in plaats daarvan geoptimaliseerd kan worden voor een jaarrond teeltsysteem."

Lichtstrategieën voor een zonloze winter
In de winter, wanneer er soms geen daglicht is, is kunstmatige belichting essentieel voor de teelt van frambozen. Deze planten hebben namelijk hoge lichtintensiteiten nodig, ongeveer 500 μmol/m²/s, wat veel meer is dan de lichtniveaus die doorgaans gebruikt worden voor gewassen zoals sla of kruiden in vertical farms.

"Lichtkwaliteit en -hoeveelheid zijn absoluut cruciaal," zegt Laine. "In onze voorexperimenten hebben we de lichtintensiteit aanzienlijk verhoogd en de resultaten waren veelbelovend. Het spectrum en de intensiteit die nodig zijn voor optimale groei worden echter nog verder onderzocht."

Laine benadrukt dat frambozen goed reageren op licht met hoge intensiteit, maar dat het verder verfijnen van het lichtspectrum nodig is. "Dit zal niet alleen de kwaliteit van het fruit verbeteren, maar ook de energiekosten en de duurzaamheid van het proces beïnvloeden."

Het onderzoeksteam werkt samen met Greenlux-Valoya, een specialist op het gebied van tuinbouwbelichting, om verschillende belichtingsstrategieën te testen. Het doel is om het meest energie-efficiënte spectrum te vinden, terwijl tegelijkertijd sterke plantengroei, vruchtzetting en fruitkwaliteit gewaarborgd blijven.

© Tuomo Laine
Klimaatbeheersing en middelenbeheer
In tegenstelling tot de zomerteelt, waarbij planten worden blootgesteld aan schommelende buitentemperaturen, biedt de beschermde teelt volledige klimaatbeheersing. Dit biedt een onverwacht voordeel: "In de winter kunnen we de omgeving precies afstemmen voor een gezonde plantengroei," zegt Laine. "Door het klimaat te beheren, kunnen we zelfs een hogere kwaliteitsopbrengst realiseren dan bij traditionele teelt in de zomer."

Het nauwkeurig afstellen van deze omgevingsomstandigheden blijft een uitdaging. Naast koelopslag en strategieën voor lichtkwaliteit worden ook irrigatie- en vruchtbaarheidsrecepten getest om de gezondheid en productiviteit van de planten te optimaliseren. "We zullen hierbij samenwerken met Yara Finland," voegt Laine toe.

© Tuomo Laine
Duurzame substraten en veenvrije groeimedia
Een belangrijk aandachtspunt in Laine's project is duurzaamheid. Het team werkt samen met Fibergrow Noorwegen om veenvrij substraat voor de frambozenteelt te onderzoeken. Turfwinning is schadelijk voor het milieu, en de overstap naar hernieuwbare groeimedia op basis van vezels sluit aan bij Finland's streven naar duurzame land- en tuinbouw.

"Het gebruik van veen is een actueel probleem in de tuinbouw. Het doel is om een alternatief te vinden dat niet alleen milieuvriendelijk is, maar ook zorgt voor een sterke wortelontwikkeling en plantgezondheid," zegt Laine.

© Tuomo Laine
Bemoedigende eerste resultaten, maar is het winstgevend?
"Onze eerste proeven gaven aan dat frambozen die in de kas worden geteeld in de winter mogelijk beter presteren dan de zomerproductie, vooral wat betreft opbrengstkwaliteit en consistentie. Op dit moment is het onze prioriteit om te bepalen of deze methoden zowel wetenschappelijk als agronomisch haalbaar zijn. Zodra we solide gegevens hebben, kunnen we kijken naar de commerciële schaalbaarheid en kosteneffectiviteit. Een van de grootste frambozen die we tijdens het pre-experiment in de winter oogstten, woog 15,9 gram, wat veelbelovend is," zegt Laine.

Het energieverbruik is een belangrijke zorg, omdat de indoorteelt sterk afhankelijk is van intensieve belichting en klimaatbeheersing, die beide veel energie vereisen. "Als de energiekosten de productie te duur maken, zullen lokale jaarrond frambozen commercieel niet levensvatbaar zijn," zegt Laine. "Daarom zullen we ook de fotosynthetische bron-zink effecten meten met geavanceerde beeldvormingsmethoden om de efficiëntie en duurzaamheid te verbeteren."

Ondanks deze uitdagingen blijft Laine optimistisch. De grootschalige productie van tomaten en komkommers toont aan dat teelt onder gecontroleerde omstandigheden succesvol kan zijn, zelfs in het noordelijke klimaat.

© Tuomo Laine
Toekomstig onderzoek en opschaling
De volgende fase van het onderzoek zal officieel beginnen in de herfst van 2025, met grootschalige experimenten waarbij nieuwe belichting, selectie van plantmateriaal en vruchtbaarheidsstrategieën worden getest. Samenwerkingsverbanden met de sector, zoals Greenlux-Valoya, Yara Finland en Fibergrow Noorwegen, zullen een cruciale rol spelen bij het verfijnen van duurzame productietechnieken.