Jaarlijks wordt door Wageningen Economic Research (WEcr) een breed overzicht van ontwikkelingen in de Nederlandse agrosector, de visserijsector, de natuur en op het gebied van voedsel gepubliceerd. Er wordt ingegaan op onder meer economische indicatoren, de ketenstructuur, inkomensontwikkelingen, het natuurbeleid en de biodiversiteit, de verkoop en consumptie van voeding, innovatie en de milieu-impact van landbouwproductie.
Daling afzet gewasbeschermingsmiddelen
De totale afzet van chemische gewasbeschermingsmiddelen lag vanaf 2011 rond de 10 miljoen kilogram werkzame stof en daalt vanaf 2020 tot onder de 9 miljoen kilo werkzame stof in 2022. Met name de afzet van fungiciden is gedaald van 4,0 mln. kg werkzame stof in 2020 naar 2,9 mln. kg werkzame stof in 2022. Voor de insecten- en mijtenbestrijding lag de afzet in 2022 19% hoger dan in 2011. De afzet van herbiciden is in 2022 nagenoeg hetzelfde als in 2010, in de tussenliggende periode steeg wel het verbruik, maar daalde ook vanaf 2018 van 3 mln. kg werkzame stof naar ongeveer 2,7 mln. kg werkzame stof per jaar in 2022. De afzet van gewasbeschermingsmiddelen daalt doordat middelen met meer risico's voor de mens en op emissie naar de natuur niet meer verlengd worden in de herregistratie. Het grootste gebruik van gewasbeschermingsmiddelen vindt plaats in de aardappelteelt (44%). Helma Verberkt, directeur Artemis: "Het doorontwikkelen en implementeren van de Milieu Indicator Gewasbescherming (MIG) is van belang in 2025 om een reëler beeld te krijgen van de milieu-impact van gewasbeschermingsmiddelen".
Meer inzet op verbetering waterkwaliteit noodzakelijk
Om het milieu te beschermen tegen nadelige effecten van chemische gewasbeschermingsmiddelen moet het oppervlakte water voldoen aan de normen voor waterkwaliteit zoals vastgelegd in de Kaderrichtlijn Water (KRW). Bij de norm voor chronische blootstelling van waterorganismen, wordt getoetst aan de jaargemiddelde concentratie van een gewasbeschermingsmiddel in het oppervlaktewater (de JG-MKN). Bij de norm voor acute blootstelling, wordt getoetst aan de maximum gemeten concentratie in een jaar (de MAC-MKN). Voor de KRW moet aan beide normen worden voldaan. Het aantal overschrijdingen van de norm voor chronische blootstelling is sinds de referentieperiode 2011-2013 met 43% afgenomen in 2022, het aantal metingen waarbij de norm voor acute blootstelling wordt overschreden is met 58% afgenomen. De doelen voor 2018 zijn behaald. Het aantal overschrijdingen lag in de periode 2019-2022 echter nog ruim boven het einddoel van de nota Gezonde Groei, Duurzame Oogst (90% minder normoverschrijdingen in 2021-2023 ten opzichte van 2011-2013). Omdat de afname van het aantal normoverschrijdingen sinds 2018 afvlakt, is een aanzienlijke inspanning nodig om het einddoel van de nota te halen. Voor 2022 lijkt de trend weer licht dalend te zijn. Op meetlocaties bij boomkwekerijen, bloembollen, fruitteelt en glastuinbouw worden de meeste normoverschrijdingen aangetroffen.
Nieuw toelatingstraject voor biologische middelen nodig voor doorbraken
Groene gewasbeschermingsmiddelen (laag risico-middelen en middelen van natuurlijke oorsprong) komen maar mondjesmaat op de markt door langdurige trajecten om de stoffen te beoordelen. Het Ctgb heeft 1 januari 2024 een verduurzamingsloket geopend om aanvragen van gewasbeschermingsmiddelen die bijdragen aan een duurzame land- en tuinbouw met voorrang in behandeling te nemen. "Dit is een goed initiatief. Als wij echter doorbraken willen bereiken is ook een verduurzamingsloket voor stoffen noodzakelijk binnen het 2-traps-toelatingssysteem in Europa. Nog passender is een aangepast toelatingstraject voor biologische middelen zodat deze sneller beschikbaar komen voor tuinders, zorgen voor een betere waterkwaliteit en gezonde producten zonder residu. Een mooi streven om hier een basis voor te leggen in 2025" aldus Helma Verberkt, directeur Artemis.
Plantgezondheid
Ook is er in het overzicht gekeken naar plantgezondheid. Telers en onderzoek werken naar een optimaal weerbaar teeltsysteem met robuuste en vitale rassen, automatisering en robotisering en alternatieven van chemische middelen om ziekten en plagen zo efficiënt en doeltreffend te voorkomen of te bestrijden. Er worden meerdere wegen bewandeld.
Klimaat bepalend voor infectiedruk
Weersomstandigheden hebben een belangrijke invloed op ontwikkeling van ziekten en plagen. Volgens de KNMI'23-klimaatscenario's neemt de komende 10 jaar het aantal buien met veel neerslag verder toe en de trend van de gemiddelde jaartemperatuur vertoont een stijgende lijn in Nederland. Natte jaren geven een vochtig klimaat dat ideaal is voor schimmelvorming zoals Phytophthora. Ook is onkruid meer aanwezig in natte jaren, met regen ontkiemt het onkruid snel. Een hogere temperatuur In Nederland versnelt de ontwikkeling van insecten en meer insecten kunnen zich vanuit het 'warme zuiden' in een warmer Nederland gaan vestigen. Droge, warme of natte perioden beïnvloeden hiermee de infectiedruk.
Starten met gezond weerbaar uitgangsmateriaal
Bij de start van een teelt is gezond en robuust uitgangsmateriaal met resistente rassen bepalend voor de beheersing van ziekten en plagen. Het inkruisen van resistenties is arbeidsintensief en duurt lang. Er zijn nieuwe innovatieve veredelingsmethode, zoals CRISPR-CAS. Met deze techniek wordt gesleuteld aan de DNA-structuren van de plant, deze heten dan genetisch gemodificeerde organismen (gmo). De CRISPR-CAS techniek is in januari 2024 goedgekeurd in het Europees Parlement onder voorwaarden dat gmo gewassen niet patenteerbaar zijn, de techniek niet gebruikt wordt in de biologische landbouw en de etiketten op de eindproducten informeren over de nieuwe genetische techniek (NGT). Een gezonde bodem of groeimedium is vervolgens de basis voor een goed groeiend gewas. Een optimaal groeiende plant is sterker en minder vatbaar voor ziekten en plagen. Met bepaalde voedingselementen wordt de plant sterker. Met analyses (plantsap, drainwater of van elementen) wordt de plant gemonitord om de juiste mineralenbalans te vinden en vitale planten te creëren en emissie te voorkomen. Planten kunnen ook ondersteund worden met biostimulanten om sterker te worden of te zorgen voor natuurlijke afweer.
Inzet biologische bestrijders
Het bevorderen van biodiversiteit op randen van percelen, tussen gewasrijen of door meer afwisselende teelten naast elkaar op een perceel, geeft nuttige insecten een gevarieerder voedselpatroon en een vestigingsplek. Dit is aantrekkelijk want nuttige insecten eten ook de plagen op die het op het teeltgewas hebben gemunt. Zo ontstaat een meer natuurlijk evenwicht waarbij de nuttige insecten de belastende insecten op de plant opeten. Het versterken van het natuurlijk vermogen om ziekten en plagen te beheersen in gewassen door biodiversiteit te stimuleren heet Functionele AgroBiodiversiteit (FAB). Gaandeweg wordt de ervaring vanuit de bedekte teelt met biologische bestrijders naar de open teelt uitgebreid. Extra inzet van nuttige insecten, mijten of aaltjes wordt nu ook in de open teelten toegepast.
Veel nieuwe technologische ontwikkelingen
Nieuwe technieken met sensoren en Artificial Intelligence (AI) geven de detectie en monitoring van ziekten en plagen een sterke impuls. Weerstations en Beslissing Ondersteunende Systemen (BOS) ondersteunen de teler voor het optimale beslismoment. In de bedekte teelt neemt het gebruik van drones en sensoren toe om het gewas te beoordelen en de ontwikkeling van ziekten en plagen te monitoren. Gaandeweg komen er automatiserings- en robotiseringstechnieken om ziekten en plagen te bestrijden. Zo vindt apparatuur met toepassing van UV-straling opgang. Technieken om het gebruik van herbiciden te verminderen door lasertechniek of spot treatment zijn ook met een opgang bezig evenals emissie reducerende spuittechnieken.
Helma Verberkt, directeur Artemis kijkt vooruit in 2025: "Voor een gezonde en weerbare teelt vormen sterke gewassen, biologie en technologie de basis. Met de juiste combinatie en teeltplan kan de inzet van chemische gewasbeschermingsmiddelen sterk worden verminderd. Diverse sectoren hebben dit met succes opgepakt met ondersteuning van onze leden".
Bron: Artemis Natuurlijk