In april zijn naar verwachting zeven van de tien toegelaten telers in het Experiment Gesloten Coffeeshopketen in staat te leveren. Het project, in de volksmond ook wel de wietproef genoemd, is tot nu toe moeizaam verlopen. In een recent verschenen rapport is de voorbereidingsfase, met daarin onder meer werving en selectie van telers, geëvalueerd in opdracht van betrokken ministeries.
De verantwoordelijke ministeries van Justitie en Veiligheid (JenV) en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) wilden van onderzoeksbureau BBSO weten wat er 'goed en minder goed' is gegaan, onder meer bij de werving en selectie van deelnemende gemeenten en telers. Dat ging namelijk niet zonder slag en stoot. Voor het onderzoek zijn zes telers geïnterviewd en zijn ook werkbezoeken bij telers gebracht.
De onderzoekers concluderen: 'Het selectie- en aanwijzingsproces van cannabistelers heeft veel tijd in beslag genomen en is in zijn uitvoering tijdens de voorbereidingsfase minder goed gegaan.'
Hasj
Het wietexperiment kent een lange voorgeschiedenis: de aankondiging in het regeerakkoord van Rutte III dateert van oktober 2017. Pas in december 2023 zijn de gemeenten Breda en Tilburg met de ingelaste aanloopfase gestart. De overgangsfase is vervolgens in alle 10 geselecteerde experimentgemeenten in juni 2024 ingegaan. In april 2025 stopt de 'experimenteerfase' en mogen coffeeshops in gemeenten die deelnemen aan het wietexperiment alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Deze fase duurt in principe 4 jaar. Begin april zijn naar verwachting 7 v.d. 10 telers gereed om te leveren.
Of er ook voldoende hasj van de telers af gaat komen, is nog de vraag. Telers hebben aangegeven dat de productie van hasj hen 'voor grote uitdagingen stelt'. Uit het rapport citeren we dat er zijn vraagtekens zijn over de mogelijk te behalen kwaliteit van de hasj in vergelijking met de al langer beschikbare Marokkaanse hasj op de markt en over de te maken (hogere) kosten voor de productie van hasj. "In deze context kunnen aangewezen telers overwegen geen hasj te produceren, waardoor het aanbod van gereguleerde hasj binnen het experiment (mogelijk) beperkt zal zijn."
Papieren toets op kwaliteit
Uiteindelijk zijn er tien telers geselecteerd. De animo was groot. Na de ontvangst van 147 aanvragen van private partijen voor het produceren van gereguleerd geteelde cannabis, is door een landelijke werkgroep een selectie gemaakt van 51 aanvragen (afkomstig van 42 gegadigden). Vervolgens heeft een loting plaatsgevonden aangezien er meer aanvragen van telers positief zijn beoordeeld dan het vastgestelde maximale aantal van 10 telers.
Bij de selectie is niet gekozen voor 'wie het eerst komt wie het eerst maalt' en is ook niet naar 'kwaliteit' gekeken. De betrokken ministeries hadden een voorkeur voor selectie op basis van kwaliteit, zo valt in het rapport te lezen, 'maar dat was volgens betrokkenen bij de departementen op uiteenlopende gronden niet wenselijk en haalbaar.' Er moest dan namelijk wel eerst iets geteeld worden, en dat zou illegaal zijn, en ook zou er geproefd moeten worden op verzoek van de overheid, 'hetgeen vanuit gezondheidsperspectief ethisch niet verantwoord werd geacht.' Bovendien werd er gevreesd voor rechtszaken bij een keuze voor een kwaliteitstoets. Resultaat: er werd gekozen voor een 'papieren toets'.
Locatie vinden geeft vertraging
De onderzoekers schrijven: "In de eerste fase van de selectie is een toetsingsprocedure toegepast die weinig zicht gaf op wie van de aanvragers uiteindelijk aan alle criteria zouden kunnen voldoen. De gegevens van het ingediende bedrijfsplan, teeltplan, beveiligingsplan
en opgave van een mogelijke locatie hebben hiervoor te weinig basis gegeven. Het ontbreken van de feitelijke beschikking over een (definitieve) locatie voor telers heeft tot lange procedures geleid."
Zeven van de tien telers kozen een teeltlocatie in een gemeente waar geen deelnemende coffeeshops zijn. Er zijn telers van cannabis die een productiefaciliteit (zullen) hebben in Almere, Groningen, Haarlemmermeer, Lelystad, Lingewaard, Oldambt, Smallingerland, Voorne aan Zee, Veendam en Waalwijk. Almere, Groningen en Voorne aan Zee zijn ook gemeente met een deelnemende coffeeshop of shops.
Te weinig aandacht voor teler
De knelpunten rondom 'teeltlocatie en ruimtelijke ordening' hebben weinig aandacht gekregen van de ministeries, terwijl hierin een van de vertragende factoren in het gehele proces is terug te vinden, stellen de onderzoekers. "De telers hebben bovendien bij hun voorbereidingen vanwege gewijzigde marktomstandigheden met hogere kosten te maken gekregen. Mede in dit licht hebben zij aanvullende financieringskanalen moeten aanboren."
Een aantal telers heeft tussentijds eigendoms- en bedrijfsstructuren aangepast, of buitenlandse aandeelhouders aan laten sluiten om de financiering rond te krijgen, hetgeen mede tot nieuwe langdurende Bibob-procedures heeft geleid. "Ook de problematiek rondom telers die geen bankrekening konden openen, is niet voorzien." Met opzetten van een (grootschalige) productielocatie is een investering van 25 à 30 miljoen euro gemoeid.
Het uitgangspunt van de ministeries dat pas met het experiment kan worden gestart op het
moment waarop "de kwantiteit, kwaliteit en diversiteit van de geproduceerde hennep en hasjiesj voldoende is om de deelnemende coffeeshops volledig en bestendig te kunnen bevoorraden" ging zich steeds meer wreken en is een sterk belemmerende factor geweest in de voortgang van het wietexperiment, concluderen de onderzoekers die verder ook andere schakels in de keten en processtappen hebben geëvalueerd in dit rapport.