Tholen - De Britse vertical farm van Smartkas is failliet, de Amsterdamse vertical farm is ontmanteld en deze zomer is het bedrijf met een huurachterstand het pand uitgezet. Toch blijft Smartkas zelf positief over de toekomst, en over de potentie van vertical farming. Als oorzaak van de problemen in en rond het bedrijf verwijzen ze naar leveranciers van teeltsystemen, die wanprestaties zouden hebben geleverd. Daar hebben verschillende rechters hun handen vol aan. Afgelopen maand vond een nieuwe episode in de rechtbank plaats. "We hebben een hoop te bespreken", vindt de rechter als Smartkas en leverancier Artechno elkaar daar op 25 september 2024 treffen.
Smartkas Project Finance en Artechno Growth Systems gingen in 2021 met elkaar in zee, om in Amsterdam een vertical farm te bouwen. Er komen drie grote klimaatcellen, die volgens Smartkas te laat klaar zijn en het niet goed doen. Het bedrijf wil daarom een schadevergoeding van de leverancier en ontbinding van het contract. Maar volgens Artechno staat duidelijk in het contract dat het totale project uit tien klimaatcellen zou gaan bestaan. Het Westlandse bedrijf wil betaald worden voor de nog openstaande facturen. Bovendien is men boos over hoe er met de installatie is omgegaan. Onderdelen zijn 'kwijt'.
Vertical farming boom
Voor Smartkas is dit niet de enige rechtszaak die momenteel speelt. De Amsterdamse kwekerij werd in 2021 aangekondigd. Het verhaal van het bedrijf zelf begint officieel in 2020, wanneer het bedrijf te midden van de vertical farming boom wordt opgericht, en zich een jaar later van Green Bond-miljoenen verzekert. Deze populaire financieringsvorm combineert een normale obligatie met een groencertificatie en is populair om duurzame projecten mee te financieren. Met de Green Bond, aangevuld met het eigen geld en geld van andere investeerders, wil het Amsterdamse bedrijf vertical farms in meerdere landen beginnen. Na de start in Amsterdam volgt in Harlow, even boven Londen, in het Verenigd Koninkrijk, een tweede turn-key vertical farm voor aardbeien.
Net als in Amsterdam had Smartkas zeer ambitieuze doelen: dit zou de grootste vertical farm van Europa worden – van de wereld zelfs. Jaarlijks zouden er duizenden kilo's aardbeien geteeld worden vlakbij Londen. De vraag was groot: 2250m2 groot, 12 verdiepingen hoog, volautomatisch en als onderdeel van de missie van het bedrijf om wereldwijde voedselproblematiek tot het verleden te laten behoren.
Ook deze kwekerij draait inmiddels niet meer, en ook hier wijst Smartkas naar wanprestaties van de leverancier, Parus Europe. De rechtszaak tussen die twee is in maart 2023 gestart, kort nadat de planten de Britse kwekerij ingingen, en, na later zal blijken, kort nadat de teelt in de faciliteit ook weer gestopt was. Smartkas heeft schade-experts ingeschakeld om de gebreken in het systeem te beoordelen en vast te leggen.
Brits faillissement
Anders dan in Nederland, is de Britse tak van het bedrijf inmiddels failliet verklaard. Dat gebeurt in februari 2024, op aanvraag van de Britse zakelijke gas- en elektriciteitsleverancier United Gas & Power in verband met gemiste betalingen. Inmiddels is hier een curator aangesteld, en volgens CEO David Meszaros zijn de financiële problemen volgend op dit faillissement inmiddels achter de rug.
Hij legt uit dat Smartkas B.V. de grootste crediteur is van het failliete Britse bedrijf Smartkas UK: het geld werd vanuit Nederland geleend. Ook het uitblijven van rentebetalingen op de Green Bond-obligatie, waarover eerder melding is gemaakt, zijn volgens hem opgelost: van de eerder opgehaalde 25 miljoen van de Green Bond, zou slechts 4,2 miljoen zijn uitgegeven. Uit navraag blijkt dat de mogelijkheid bestaat dat een obligatie door gemiste rentebetalingen naar beneden wordt bijgesteld.
David: "We hebben het heel zwaar gehad door het falen van de leveranciers van de projecten. Daarvoor hebben we de verantwoordelijke leveranciers voor de rechter gedaagd. We zijn erin geslaagd aanzienlijke afbetalingen te doen voor de schulden die hierdoor zijn veroorzaakt, maar kijken na een herstructurering nu weer vooruit naar volgende projecten."
Houdgreep
Echter, de rechtszaken lopen nog steeds, en op de woensdagochtend in Den Haag wil de rechter van Smartkas en Artechno weten wat beide partijen verwachten. Over vrijwel alles zijn beide partijen het met elkaar oneens, zo blijkt tijdens de inhoudelijke behandeling van de zaak, die de hele ochtend in beslag neemt. "U houdt elkaar een beetje in de houdgreep", constateert de rechter.
Een definitief oordeel gaat hij niet vellen woensdagochtend, zoveel is al snel duidelijk. Ook het voorkomen van een verdere juridische procedure lijkt schier onmogelijk. Het conflict waarover geoordeeld moet worden, draait inmiddels niet meer alleen om de onenigheid over het geleverde systeem, maar is vanwege beslagleggingen van Smartkas bij Artechno nog complexer geworden.
Smartkas is uit het pand in Amsterdam gezet vanwege huurachterstanden. Een punt van discussie is dat Smartkas een koelsysteem van de vertical farm heeft verkocht, en de rechter vraagt hoe daarmee moet worden omgegaan. Smartkas beweert dat buiten dit systeem alles in het pand is achtergebleven. Op de dag van vertrek van Smartkas heeft men foto's en filmmateriaal gemaakt om te bewijzen dat de spullen zijn achtergelaten. De betwiste spullen staan daar dan echter toevallig weer net niet op. "Net buiten beeld", aldus de advocaat van Smartkas. Artechno heeft inmiddels toegang gekregen tot de faciliteit in Amsterdam en is het systeem aan het ontmantelen en meenemen.
De rechter onderzoekt hoe beide partijen de financiële regeling willen treffen, omdat delen van het geleverde systeem niet meer aanwezig blijkt te zijn. De rechter weet dat de ruziënde partijen tegenover hem het niet met elkaar eens gaan worden over de waarde van het systeem.
'Semi-consumentenpartij'
We zijn op dit punt 35 minuten verder. "En dan beginnen we nu echt aan de behandeling van de zaak", vervolgt de rechter, waarna de behandeling van het contract begint, waarbij Smartkas zegt dat er een turn-key systeem met drie klimaatcellen zou komen, terwijl Artechno beweert dat het uiteindelijk om tien cellen gaat, zoals in tekeningen staat.
De financiële kwestie speelt een grote rol, aangezien Smartkas verrast werd door een offerte van 11 miljoen euro voor fase 2 van het project, terwijl eerst was aangegeven dat dit het totale budget zou zijn. De advocaat zet Smartkas nadrukkelijk weg als 'semi-consumentenpartij' die blanco in de markt is gestapt op zoek naar hulp van experts.
De rechter stelt ook vragen over het eigendomsvoorbehoud, waarover onduidelijkheid bestaat tussen de vier contracten. Waar zit dat op? Op alles, volgens Artechno. Niet waar, aldus Smartkas. "Zodra alle componenten tezamen één geheel worden, tezamen met zaken van andere leveranciers, ontstaat er één systeem en vervallen de losse voorbehouden." De rechter verrast: het eigendomsvoorbehoud in overeenkomst twee is anders dan in de andere drie. "Dit is meer retentierecht, terwijl in de andere drie het het klassieke eigendomsvoorbehoud is."
Oplevering
Verder met de oplevering. Was hier een termijn voor afgesproken? Nee, het contract zegt namelijk in consultation, stipt de advocaat van Smartkas aan. Hij wijst op presentaties en e-mails voor het contract van 26 juli 2021 waarin de leverancier heeft gesproken over zo'n zes tot negen maanden. Bij het ambitieuze bedrijf gingen ze er wel vanuit dat ze na die periode sla konden gaan telen. Het is in die tijd dat de partijen voor het eerst echt ruzie krijgen. Er volgt een kort geding. Over onder meer de betaling worden nieuwe afspraken gemaakt. Ook wordt een datum vastgesteld waarop het systeem af moet zijn.
Het is de periode van de coronacrisis, met de nodige logistieke problemen. Onderdelen zijn lastig te krijgen. De deadline schuift vanuit 2022 een paar keer op. Uiteindelijk is het systeem volgens Artechno op 20 juli 2023 opgeleverd, maar Smartkas betwist ten zeerste dat de afgesproken oplevering heeft plaatsgevonden. Volgens Smartkas had Artechno in eerdere planningen zelf aangehouden dat de onderdelen eerst zouden worden opgeleverd, en het gehele systeem, in een commissioning waar 9 dagen voor is uitgetrokken.
Tijdens het nalopen van het systeem op 20 juli 2023 zijn de bestuurders van Smartkas niet aanwezig. De Operations Manager is er wel. Hij wil niet tekenen, en geeft ook aan dat van een oplevering geen sprake kan zijn. "Er was al veel gezeur geweest, dus wilde ik daarna van beide kanten een akkoord over een lijst met opleverpunten", geeft de CEO van Artechno aan. "De operations manager mocht niet tekenen van de board terwijl hij akkoord was met de oplevering van het systeem. Nu gebruikt de directie het statement dat het niet is opgeleverd. Toen heb ik verzocht om alle aanwezigen bij de oplevering hun namen te laten opschrijven zodat er duidelijk gemaakt was dat het systeem is opgeleverd." Er ontstaat een conflict over betalingen, waarbij Smartkas weigert de laatste facturen van 5% die verschuldigd zijn als een werkend systeem is opgeleverd, te betalen.
Torenhoge miljoenenclaims
Een schorsing volgt. Na een klein kwartier mogen de advocaten verder stoeien. Ze krijgen de kans voor het laatst hun punt te maken. De advocaat van Smartkas haalt onder meer problemen met klimaat en automatisering aan: "Het systeem haalde niet de beloofde capaciteit en de sla kwam verragt met tipburn uit het systeem. Uiteindelijk werd maar 2,5% van de beloofde opbrengst in de testen gehaald." Grafieken zouden overduidelijk bewijzen dat het systeem niet heeft gedaan wat het zou moeten doen. Smartkas had niets liever dan een goed systeem gehad om sla te kunnen telen.
Van de kant van Artechno is de toon ook fel. Smartkas zou helemaal geen afzet geregeld hebben voor hun teeltproject, helemaal niet hebben willen telen en bovendien liepen er in Amsterdam mensen rond 'die van toeten nog blazen' wisten. Artechno geeft aan helemaal geen geld meer te verwachten. Het verlies op het project in Amsterdam is afgeschreven. Men wil de schade beperken en alle vorderingen van het lijf houden.
Ook willen de Westlanders er nog wel even op wijzen dat de zaak die door Smartkas tegen Artechno is aangespannen niet op zich staat. Men ziet in deze zaak een blauwdruk van de zaak die Smartkas tegen de andere leverancier, Parus Europe, heeft aangespannen. "De SAT wordt als troefkaart ingezet, de laatste facturen niet betaald en ook daar is het verhaal dat het systeem niet werkt. Het is een modus operandi van Smartkas: torenhoge miljoenenclaims tegen leveranciers indienen en ondertussen zelf facturen niet betalen."
Smartkas geeft aan niets liever te willen dan succesvol sla en aardbeien kunnen telen. Dat was en is haar doelstelling. Maar inderdaad, Smartkas wees er in de zaak rond de Britse kwekerij ook op dat het geleverde systeem rotzooi zou zijn. "Met die installatie hadden we de beloofde oogst nooit kunnen halen", zei David al eerder, waarop hij besloot de laatste facturen niet te voldoen en, wijzend op vervolgschade vanwege contracten waar hij niet aan kon voldoen, beslag te leggen bij eerdergenoemde teeltbedrijven. Parus Europe noemt het wijzen naar de leveranciers onzin: er werd in december geplant, in januari wist Smartkas al dat ze wilde claimen, en na een paar weken ging de stroom eraf. "Om een mening over het systeem te kunnen vormen moet je eerst telen, en niet het systeem uitzetten voor de eerste oogst." Smartkas wil onder het contract uit. Parus Europe wil de laatste facturen betaald zien. De Nederlandse rechtbank heeft de uitspraak in deze zaak al herhaaldelijk uitgesteld.
Laatste waarschuwing
Ook in deze zaak lijkt een snelle uitspraak een utopie. Uiteindelijk besluit de rechter de last-minute door Smartkas ingestuurde foto's ook nog te bekijken, en beide partijen nog eens schriftelijk hun zegje te laten doen over de vaststellingsovereenkomsten waarover onenigheid is. "U heeft er een aardige puzzel van weten te maken."
Over twee weken 'gaat de trein rijden', waarschuwt hij, tenzij beide partijen er nog in slagen er zonder verdere tussenkomst van de rechter uit te komen en toch zelf de controle houden. "Dit begint namelijk aardig op in een vlek wrijven te lijken." Met een laatste waarschuwing rondt de rechter af. "Ik focus op de stukken, en niet wat daaromheen allemaal is gebeurd." Dat is veel, zoveel is wel duidelijk.
Bij Artechno kunnen ze, in afwachting van de uitspraak, verder met de projecten waarmee ze bezig zijn. Onder meer in de opkweek van onder andere jonge tomatenplanten boekte men recent goede resultaten. In Canada draait al een succesvol bedrijf.
En ondanks het faillissement, de bijstelling van de obligatie, de rechtszaken en de uitzetting in Amsterdam, is Smartkas ook nog druk bezig, zegt David, die vertelt ook nog potentie te blijven zien in vertical farming. "In de juiste context." Maar in Brazilië, waar ze nu actief zijn, gaat het bedrijf geen vertical farm oprichten. In de staat Minas Gerais wil het bedrijf op 66 hectare land een kas voor paprikateelt oprichten, naast open teelt. "We wachten momenteel op een bodemanalyse."
De rechtszaken die Smartkas is begonnen, hebben geen invloed op het voortbestaan van Smartkas, benadrukt David tot slot. "Dit markeert een nieuw begin voor ons na een moeilijke periode, maar we zijn weer op de goede weg. We hebben deze projecten zien mislopen en medewerkers moeten ontslaan en miljoenen euro's schade geleden, om nog maar te zwijgen van de opportuniteitskosten die we zijn misgelopen. Gelukkig hebben we andere projecten die nu al zouden zijn afgerond, ware het niet dat deze problemen enorme stress hebben veroorzaakt en veel middelen hebben gevraagd. We richten ons nu op deze toekomstige projecten, terwijl ons juridisch team de lopende geschillen behandelt. We hebben er alle vertrouwen in dat deze zaken positief zullen aflopen."