Tholen - Rijk Zwaan's Zaadteelt en Zaadhandel zag in 1924 het licht aan de Zwaanshals in Rotterdam. De boeiende 100-jarige historie van deze op drie na grootste groentezadenveredelaar ter wereld wordt onderhoudend beschreven in het op de bedrijfswebsite gratis te downloaden boek "Samen doorgaan", een chronologisch geordend verhaal vol met interessante feiten, leuke anekdotes en tientallen foto's uit de oude doos. In vakblad Primeur staat Manager Chain Jan Doldersum stil bij het jubileum.
Kun je enkele mijlpalen van de afgelopen honderd jaar aangeven?
"Het verhaal van Rijk Zwaan startte in de roaring twenties met een winkel in Rotterdam, genaamd Rijk Zwaan's Zaadteelt en Zaadhandel. Bijna tien jaar later, in 1932 om precies te zijn, begon Rijk Zwaan ook te veredelen, eerst in Bergschenhoek en later hier in het Westland, waar zich ook vandaag de dag de hoofdvestiging van het bedrijf bevindt. We veredelden zowel groenten voor de vollegrondsteelt, zoals bloemkool, prei en wortel, als groenten voor de bedekte teelt, al had je toen natuurlijk nog geen grote kassen. Daar zijn we jarenlang leidend in geweest in Nederland, ook na de oorlog."
"Een tweede mijlpaal, na de beslissing om zelf gewassen te gaan veredelen, was de internationalisering van het bedrijf vanaf midden jaren '60. Daarvóór was het assortiment volledig gericht op de Nederlandse tuinder. Onze eerste buitenlandse vestiging was in Welver, in de buurt van Dortmund. In de jaren '80 zetten we ook voet aan grond in Spanje en Frankrijk en in de jaren '90 zijn we buiten Europa gegaan, met vestigingen in Amerika, India en Australië, om zaden voor gewassen te ontwikkelen en te produceren in het tegengestelde seizoen. Anno 2024 blijft Europa onze grootste markt. Maar de Amerika's groeien heel hard, waar vooral Mexico, met zijn groentestromen naar de VS, heel belangrijk voor ons is geworden. Ook het aandeel van Brazilië in de omzetcijfers wordt steeds groter."
Als wereldspeler in de veredeling is Rijk Zwaan als familiebedrijf een buitenbeentje. Is het altijd een familiebedrijf geweest?
"De zelfstandigheid van het bedrijf is een constante in de honderdjarige geschiedenis en zal ook aan de basis blijven liggen van het volgende centennium. Toch is er een kort intermezzo geweest. Dat was in 1986, toen de biotechnologie opkwam en er geen familie-opvolging was. Rond die tijd investeerden meerdere multinationals, zoals Shell en Unilever, in grote veredelingsbedrijven. Jaap Zwaan, de toenmalige eigenaar, verkocht Rijk Zwaan aan BP Nutrition. Maar omdat de veredelingsactiviteit een hele lange return on investment had, verkoos BP de aandelen na drie jaar weer aan te bieden. In 1989 kochten de drie directieleden, Anton van Doormalen, Ben Tax en Maarten Zwaan, met de hulp van de Cebeco Handelsraad, de aandelen terug in een management buy-out."
"Dat heeft de historie van Rijk Zwaan heel erg bepaald, want het liet het bedrijf toe de zelfstandigheid te herwinnen. De Cebeco Groep had 70% van de aandelen, de drie directieleden elk 10%. In 2001 werden de aandelen van Cebeco met financiering van de Rabobank uiteindelijk teruggekocht door de drie families en zo werd Rijk Zwaan weer helemaal zelfstandig. Het jaar daarop werden er ook certificaten uitgegeven voor werknemers. Ook nu nog kunnen onze werknemers elke drie jaar een participatie kopen."
Welke toegevoegde waarde biedt een familiebedrijf in de veredelingssector?
"Beursgeoriënteerde organisaties moeten elk kwartaal cijfers rapporteren, waardoor er wordt gestuurd op financiële resultaten op de korte termijn. Als familiebedrijf hebben wij de mogelijkheid om winstmaximalisatie niet als ultieme doelstelling te stellen. Na de management buy-out zijn de kernwaarden en de bedrijfscultuur vastgelegd in een document – ons drieluik. Het belangrijkste doel voor Rijk Zwaan is een gezond arbeidsklimaat en goede arbeidsvoorwaarden te scheppen voor de werknemers. Natuurlijk moet je een winstgevende organisatie hebben, maar het is niet het primaire doel. Naast onze mensen een goede baan bieden, zijn ook eerlijkheid, betrouwbaarheid, duurzame relaties met leveranciers en klanten en respect voor het milieu kernwaarden voor Rijk Zwaan."
"Als familiebedrijf kunnen we ook langdurig investeren in nieuwe veredelingsprogramma's voor gewassen. Een voorbeeld daarvan is dat we zijn gaan veredelen in berries. Dat is een investering voor de komende tien, twintig, dertig jaar. Die investering hoeft niet binnen twee jaar terugverdiend te zijn. We zijn er voor de langere tijd."
Sinds kort kunnen klanten uit een aantal landen ook zaden bestellen via de digitale webshop van Rijk Zwaan
Hebben jullie nooit een bedrijf overgenomen?
"Rijk Zwaan heeft ooit één bedrijf overgenomen, namelijk TS Seeds in sla. Dat is wel een uitzondering, want het is niet gemakkelijk twee bloedgroepen te verenigen. We geloven veeleer in autonome groei. Met ons nieuwe programma in berries hadden we ook kunnen opteren om iets over te kopen, want er zijn veel kleine veredelaars. Maar het past beter bij ons om het zelf op te zetten. Het proces duurt langer, maar wij geloven dat het bestendiger is voor de toekomst."
1926; 2e rij links Rijkent Zwaan, vader van Rijk, achter Hendrik Zwaan, 2e rij rechts Rijk Zwaan. Excursie met komkommertelers naar Enkhuizen.
Waar staat Rijk Zwaan anno 2024?
"Toen ik bij Rijk Zwaan begon in 1996 had het bedrijf een omzet van 50 mln gulden, vorig jaar was dat ruim 600 mln euro. Na het Franse Vilmorin, het Duitse Bayer en het momenteel in Chinese handen zijnde Syngenta zijn we de nummer vier in de wereld in groentezaden. De top tien wordt vervolledigd door BASF, de twee andere oorspronkelijk Nederlandse familiebedrijven Bejo en Enza, de twee Japanse veredelaars Sakata en Takii en ten slotte East-West Seeds. Deze tien bedrijven bepalen ruim 80% van de wereldmarkt van groentezaden. Rijk Zwaan heeft momenteel 35 zelfstandige dochtermaatschappijen in 31 landen. In meer dan 100 landen heeft het distributeurs. We bieden werk aan 3.900 mensen, waarvan 1.650 in Nederland. Er worden zaden op de markt gebracht voor meer dan 25 gewassen, goed voor in totaal ongeveer 1.500 commerciële rassen."
1934-1935-prijscourant
Welke factoren zijn bepalend voor de oprichting van een zelfstandige dochtermaatschappij?
"De belangrijkste factor is de totale marktpotentie in de regio in kwestie: hoeveel zaden zouden er kunnen worden afgezet? Naast een minimale grootte van de bestemmingsmarkt is politieke stabiliteit essentieel. De gewassen moeten ook in het portfolio van Rijk Zwaan passen. Zuid-Afrika zou best kunnen groeien naar een omzet van diverse miljoenen, maar Thailand, ook een heel groot land qua tuinbouw, sluit bijvoorbeeld minder goed aan bij ons eerder westers assortiment. Komkommer, sla, paprika, tomaat, spinazie en meloen zijn onze grootste gewassen. Dat zijn westers georiënteerde producten, dan heeft het geen zin om in Thailand een eigen vestiging te starten. Daar werken we nog met een distributeur."
2006 - Rijk Zwaan wint in 2006 de allereerste Fruit Logistica Innovation Award
Hoeveel verschillende veredelingsstations hebben jullie? Is er voor ieder klimaat een eigen station?
"We hebben tien R&D-stations. In De Lier doen we de veredeling van de groenten voor wat we noemen de "warme Noordwest-Europese omstandigheden": tomaat, komkommer, paprika en aubergine voor de kasteelt. In het West-Brabantse Fijnaart veredelen we voor de vollegrond. Buiten Nederland zijn er veredelingslocaties in onder andere Spanje, Frankrijk, Turkije, de VS, Brazilië, Australië, India, Vietnam en Tanzania. Die locaties over heel de wereld zijn nodig om rassen te selecteren voor lokale teeltomstandigheden."
Het merk concept Sweet Palermo nu ook in vier kleuren zoete puntpaprika
Maar ik neem aan dat als de R&D elders is gedaan, het zaad lokaal kan worden geproduceerd.
"Rijk Zwaan heeft een businessmodel dat bestaat uit drie fasen: R&D, zaadproductie en zaadverkoop. De veredeling gebeurt op de bovenvermelde locaties. De zaadteelt doen we deels zelf en deels doen we een beroep op contracttelers. Maar alle zaden die we wereldwijd produceren, komen naar De Lier voor kwaliteitscontrole, behandeling en opwaardering en uiteindelijke distributie. Om kwaliteitszaden te garanderen, wordt de controle gecentraliseerd. In dit verband openen we volgend jaar in De Lier ons Seed Connect Centre, de grootste investering van Rijk Zwaan tot nu toe. De nieuwbouw betekent een forse capaciteitsuitbreiding voor de bewerking en opslag van groentezaden. Omwille van protectionistische maatregelen wordt de puzzel van waar je zaad kunt produceren voor welke bestemmingsmarkt overigens ook steeds complexer."
2024 - Rijk Zwaan start met een niewe veredelings locatie in Dinteloord voor Berries - aardbeien - framboos en braam
Lopen jullie voorop qua technologie en innovaties?
"Veredeling kun je een beetje vergelijken met de Formule 1-sport. Een omvangrijk team is elke dag bezig met heel veel technologie om zo snel mogelijk nieuwe variëteiten te ontwikkelen. De time to market is heel belangrijk. Er worden daarbij allerlei moleculaire technieken en heel veel data science gebruikt om het veredelingsproces te versnellen. Om aan biotechnologie te doen heb je een grote financiële slagkracht nodig. Daarom hebben we in 1988 samen met vier andere veredelingsbedrijven KeyGene opgericht. Fundamenteel onderzoek doen we evenwel ook in samenwerking met allerlei universiteiten en onderzoeksinstituten in de hele wereld. Want alleen kun je dat niet. Jaarlijks stoppen we maar liefst 30% van onze omzet, ongeveer € 150 miljoen, in R&D."
Veredeling wordt ondersteund door veel research activiteiten in het laboratorium in Fijnaart van Rijk Zwaan
Wat betekenen de Europese regels omtrent nieuwe veredelingstechnieken voor jullie activiteiten?
"Gene editing, wat nog niet is toegestaan in de EU, maar wel in de VS en enkele andere landen, is preciezer en sneller dan wat wij in Europa doen. CRISPR-Cas is de bekendste gene editing-techniek. Het maakt het veel makkelijker om gericht de functie van een gen te analyseren of aan te passen."
"Eén van de grote zorgen van de sector in Europa is dat er geen level playing field is, want vooralsnog is de toegang tot genetische merkertechnologie in de EU verboden. De zorg is ook onlangs op het ISF World Seed Congress in Rotterdam uitgesproken door Marco van Leeuwen, onze directeur die op dat moment ook voorzitter was van de ISF. Er liggen nu wel voorstellen op tafel om een aantal technieken toe staan in de EU. Maar rassen die met de nieuwe genomische technieken in de VS ontwikkeld worden, zijn niet meer te onderscheiden van de standaard hybride rassen die hier verkocht worden. Want je kunt niet achterhalen hoe het ras veredeld is. En dus is er feitelijk geen level playing field."
"Gelukkig is er niet één weg die naar Rome leidt. Er zijn meerdere technologieën beschikbaar en bovendien is CRISPR-Cas niet de heilige graal. Het is een techniek die de veredeling kan versnellen, maar met bijvoorbeeld marker assisted breeding, een techniek die wel is toegestaan in de EU, kun je ook al heel wat. Het houdt in dat je genen in kaart brengt en vervolgens kijkt of een bepaald gen met een interessante eigenschap is overgegaan naar de volgende generatie. Ook die techniek versnelt het veredelingsproces. Tegelijkertijd blijft wetenschappelijke kennis over planten, het genoom en de relatie met fenotype en hoe de plant zich gedraagt in verschillende teelten en klimaten ook nodig. Net als de kennis over de markt."
De Cantaloupe meloen caribbean gold. Het succesvolste ras van Rijk Zwaan.
Als je terugkijkt naar de afgelopen jaren, wat is jullie meest succesvolle product?
"Wat rassen betreft, is dat al tien jaar lang onze Caribbean Gold meloen, een oranjevlezige, goed houdbare Cantaloupe meloen met een heel consistente smaak waarvan we de zaden met name in Midden-Amerika verkopen. Wat gewassen betreft, hebben onze komkommers, van lange tot snackkomkommers, een groot marktaandeel. Ook in het Midden-Oosten verkopen we daar veel zaden van. Van onze zoete puntpaprika Sweet Palermo, waarvan we al meerdere rassen op de markt hebben, is een areaal van ongeveer 1.000 hectare aangeplant in Spanje. Ook dat is een product dat het al jaren goed doet. Je kunt beter succesvol zijn over de jaren heen. Hopelijk kan ook onze rode blokpaprika Alzamora, die nu door Nederlandse telers wordt omarmd omdat deze paprika goed groeit in een iets koelere kas, die lijn nog een aantal jaren doortrekken. We zijn ook lang heel succesvol geweest met onze cocktail- en trostomaten. Maar deze succesnummers maken niet de helft van onze omzet uit. We hebben immers meer dan 1.500 verschillende variëteiten, waarvan ruim 500 alleen in sla."
2021 - Door de opkomst van teelt op water heeft Rijk Zwaan sinds 2021 ook een veredelings locatie in Dinteloord voor hydroponic leafies
Waarom zijn jullie in het zachtfruit gestapt?
"Een bedrijf dat toekomstbestendig wil zijn, moet groeien. Dat kan door met het bestaande productportfolio te groeien in meerdere landen – wat we ook doen met onze 35 verschillende dochterbedrijven –, maar dat kan ook door nieuwe producten in de markt te zetten. We zien marktpotentieel in pompoen, watermeloen en asperge, maar ook in berries. Het is een categorie die de afgelopen tien jaar enorm is gegroeid. Maar de vraag die je jezelf moet stellen, is of je als veredelaar ook een toegevoegde waarde kunt bieden in het betreffende segment. In het zachtfruit zijn er nog niet zo heel veel spelers actief. We denken dat we daar iets kunnen bijbrengen."
"We hebben nu veredelingsprogramma's voor zowel het vegetatief vermeerderde als op zaad veredelde product in aardbeien, frambozen en bramen. Aardbeien opkweken uit zaad bestaat al, voor bramen en frambozen kan het nog niet. We hopen daar vooruitgang in te boeken, want fytosanitair gezien is het distribueren van zaad heel wat aantrekkelijker dan plantmateriaal verdelen. Onze focus op aardbeien is ook ingegeven door het feit dat je een verschuiving ziet van de buitenteelt naar de binnenteelt. Vroeger kwamen alle aardbeien uit Spanje, nu komen ze nagenoeg jaarrond uit Nederland. In heel veel markten groeit de binnenteelt en ook voor de tuinbouw in Nederland is dat een heel gezonde ontwikkeling. Het gaat er dus om variëteiten te ontwikkelen voor de lokale markt."
De opening van een RetailCenter in Berlijn in 2017
Ook sla, één van jullie specialiteiten, wordt de voorbije tien jaar steeds meer op goot geteeld. Wat drijft die ontwikkeling?
"Sla telen op water is gewoon een heel duurzaam model. Je kunt je arbeid efficiënter en beter inzetten en je hebt jaarrond een stabiele productie, wat de voedselzekerheid versterkt. Het gaat er uiteindelijk om van hoe stabiel, hoe schoon en hoe zeker je iets kunt telen. Maar ook de prijs is bepalend, daarom ben ik op dit moment nog wat sceptisch als je de vertaling maakt naar vertical farming. Er zijn de afgelopen twee jaar veel hightech projecten over de kop gegaan. Ook ijsbergsla in de binnenteelt is vooralsnog te duur. Toch is het mogelijk dat de druk van bodemziektes, waterschaarste of ander klimaatgerelateerde issues er binnen tien jaar voor zorgen dat ijsbergsla op goten wordt geteeld. Dat zou zomaar kunnen."
1926; eerste winkel. Rijk Zwaan op Zwaanshals in Rotterdam
Rijk Zwaan was één van de eerste in de sector die met Salanova een sla-concept promootte middels een consumentenmerk. Biedt de markt ruimte voor de promotie van specifieke rassen van groenten, net zoals je ziet bij fruitsoorten als appel, peer en mandarijn?
"Het is een complex verhaal, want groenten is een categorie, zeker in West-Europa, maar ook in Noord-Amerika, waaraan supermarkten hun private label willen koppelen. En dat snap ik ook, want daarmee kunnen supermarktketens zich onderscheiden. Dus geven ze heel weinig ruimte voor merken in het groenteschap. Toch geloven wij in het uitleggen van de unieke smaakeigenschappen van een bepaald ras of concept. Maar we zijn geen bedrijf met de financiële slagkracht van pakweg Coca Cola. Ons business model is ook niet zo ingericht dat wij een echt consumentenmerk kunnen creëren. Dus we moeten inventief zijn. Je kunt het ook alleen maar met een product met een unique selling proposition gericht op de consument én in samenwerking met partners. We geloven sterk in wat we noemen de "gouden driehoek": de veredelaar, de teler en de retailer. Dergelijke producten moeten samen met de teler en de handelaar of retailer in de markt worden gezet. Sweet Palermo is een mooi voorbeeld. Vruchtgroenten, maar ook meloenen en convenienceproducten zoals sla in zakjes zijn categorieën waarmee je met de ketenpartners gezamenlijk nieuwe concepten in de markt kunt zetten. Voor een product als prei is dat dan weer lastiger."
Salanova -- one cut, ready - Red butter half core cut
Eén van de uitdagingen in het huidige tuinbouwlandschap is klimaatverandering. Hoe dragen jullie bij aan de voedselzekerheid?
"In de veredeling zijn duurzaamheid en klimaatverandering heel belangrijke onderwerpen. Voor de teelt in vollegrond moeten er rassen ontwikkeld worden die beter bestand zijn tegen bijvoorbeeld hitte, koude of zilte omstandigheden. Anderzijds zie je dat de teelt steeds meer van buiten naar binnen gaat om jaarrond product te kunnen garanderen. Sla is een goed voorbeeld. In de VS, waar nog steeds een groot deel van de sla in de Salinas Valley wordt geteeld, zijn er de afgelopen vijf jaar ook veel hightech kassen gebouwd, vooral voor de teelt van de wat meer gespecialiseerde bladgewassen. Klimaatverandering dwingt ons niet alleen om veerkrachtige rassen voor de buitenteelt te veredelen, maar ook rassen die geschikt zijn voor de nieuwe teelttechnieken in hoogtechnologische kassen."
"In deze context worden we ook samen met de partners van KeyGene en van Genetwister, een ander samenwerkingsverband van veredelaars, door het Nationaal Groeifonds gefinancierd voor Crop XR, een onderzoeksprogramma dat de komende tien jaar gaat kijken wat de impact van de klimaatverandering is op de ontwikkeling van variëteiten en hoe je veerkracht kunt definiëren."
Kijken jullie ook hoe voedselzekerheid in ontwikkelingslanden kan worden gedefinieerd?
"Zowel vanuit commercieel oogpunt als vanuit de gedachte van sociale verantwoordelijkheid onderzoeken we welke rassen gedijen in landen die qua infrastructuur en politieke context grote uitdagingen stellen. Zo hebben we een veredelingsstation in Tanzania. Dus veredeling in Afrika voor Afrika. Maar we hebben ook een eigen commissie ontwikkelingssamenwerking die training organiseert voor kleinschalige telers in onder meer Guatemala, Peru en enkele Afrikaanse landen. Vaak gaat het gewoon om basistechnieken: hoe moet je een gewas telen, hoe kun je op een eenvoudige manier bemesten, hoe moet je gewasbeschermingsmiddelen toedienen? Dergelijke initiatieven, alsook het opzetten van schooltjes voor lokale gemeenschappen, zijn allemaal langetermijntrajecten."
De Commissie Ontwikkeling Samenwerking ondersteunt kleinschalige telers in Afrika en verzorgd trainingen op een demonstratie veld in Tanzania
Hoe belangrijk is de gasprijs nog voor jullie?
"Energiezuinig telen is zeker een item, maar niet meer zo urgent als twee jaar geleden. Het succes van Alzamora, het blokpaprikaras waarmee we nu marktleider zijn, is deels te danken aan het feit dat je het één of twee graden kouder kon telen zonder in te boeten op het aantal kilo's. Dat is eigenlijk een toevalligheid, want daar hadden we niet specifiek op veredeld. Het gaf ons wel het inzicht dat er ook op energiezuinigheid, qua warmte en licht, veredeld moet worden."
Welke uitdagingen zie je nog voor de toekomst?
"Het arbeidsvraagstuk, dat zowel de beschikbaarheid als de betaalbaarheid betreft, mag zeker niet vergeten worden. Hoe kun je rassen maken die minder arbeid nodig hebben? Mechanische oogst gebeurt onder meer al bij sla en augurken. Er lopen ook allerlei robotiseringsprojecten voor teelthandelingen en oogst van tomaten, paprika's en aardbeien in de kas. Het is niet een kwestie van of, maar van wanneer. Dat houdt in dat je rassen moet veredelen die geschikt zijn voor machinale behandeling."
"Kostenefficiëntie van gewassen is ook in het algemeen een heel belangrijk veredelingsdoel. Je ziet het ook met de resistenties, want als je bijvoorbeeld een ToBRFV-resistente tomaat op de markt brengt die voor 20% inboet op productiviteit, dan heb je alsnog een groot probleem. Wij brengen in ieder geval hoogresistente tomatenrassen op de markt waarvan de gemiddelde opbrengst per hectare nagenoeg gelijk is aan die van vóór het uitbreken van ToBRFV."
"Niet alleen door virusdruk en klimaatuitdagingen is de markt de afgelopen drie tot vijf jaar complex geweest, ook corona en de inflatie door de wereldwijde politieke instabiliteit hebben impact gehad op het assortimentsbeheer. Er is nauwelijks ruimte geweest voor innovaties. Zo is het niet makkelijk om onze Tatayoyo paprika, een ras waarmee we twee jaar geleden de Fruit Logistica Innovation Award hebben gewonnen, in de markt te zetten. Retailers verkozen een simpel assortiment. Beschikbaarheid en prijs waren de factoren die het zwaarst wogen. Zelfs duurzaamheid, toch een belangrijk thema, was even ondergeschikt. Gelukkig klimmen we nu weer uit het dal."
"Tot slot hebben we als sector nog de volgende enorme uitdaging het hoofd te bieden: hoe krijgen we de consument overtuigd meer groeten en fruit te eten? Wij dragen ons steentje bij door onder meer heel actief ons social mediakanaal LoveMySalad in te zetten en allerlei campagnes met partners in de keten op touw te zetten. "Samen doorgaan" wordt ook hier essentieel, maar we hebben er het volste vertrouwen in dat we er samen met onze partners in zullen slagen telers over de hele wereld te blijven voorzien van kwaliteitsvolle groente- en fruitzaden."
Dit artikel verscheen eerder in editie 7, 38e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.
Voor meer informatie:
Rijk Zwaan Nederland
[email protected]
https://www.rijkzwaan.com/nl/100jaar