Tholen - Na enkele winters telen onder LED blijft het voor telers een uitdaging hoe ze met vocht en energie om moeten gaan. Tijdens het EnergiekEvent ging het er in diverse workshops ook weer over. De aanwezige telers en adviseurs kregen (nieuwe) inzichten aangereikt, maar niet altijd de concrete hapklare antwoorden waarop ze stiekem misschien hoopten.
Terugkijken naar (oude) onderzoeken is mooi, zo gaf een jonge tomatenteler aan toen het in een workshop naar zijn smaak wel iets te veel over vroeger ging, maar wij móeten deze winter weer een goede belichte LED-teelt draaien. En LED, dat had je toen nog niet. Zullen we daarom niet eerst de grote lijnen goed proberen te begrijpen, voordat we ons in details verliezen, riep hij op tijdens een workshop over ontvochtiging. Het geeft de wens vanuit telers aan om snel nog beter te worden in de belichte LED-teelt, met hulp van onderzoeksresultaten.
Schermcollege van Silke Hemming tijdens het EnergiekEvent. Een volledige foto-impressie van de dag is hier terug te bekijken.
Goede schermkeuzes maken
Silke Hemming van de WUR had in haar workshop over schermen in de kas aandacht voor het energie, en hoe (nieuwe) schermdoeken hier een rol in kunnen spelen, ook in een belichte teelt. Dat deed de WUR-onderzoeker aan de hand van inzichten uit een lopend Energlik-project.
Silke liet zien welke schermeigenschappen belangrijk zijn en benadrukte dat het belangrijk is ook naar de gedragingen van schermdoeken onder natte omstandigheden te kijken. Schermdoeken in de kas zijn namelijk vaker nat dan droog, bijvoorbeeld vanwege condensatie. De onderzoekers kijken in hun onderzoek naar verschillende schermeigenschappen, die ze meten en kwantificeren voor lichttransmissie, eigenschappen voor warmtestraling, luchtdoorlatendheid en vochttransport.
Tijdens de workshop hamerde de WUR-onderzoeker op de mogelijkheid om het RV-setpoint te verhogen. Daarmee is een aanzienlijke energiebesparing te realiseren. Wie van 80% RV naar 90% gaat (veel hoger is niet per se aan te raden vanwege onder meer groeibelemmering voor gewassen) kan 35-40% energie besparen in de nacht. Bij schermen gedurende de dag is dat percentage lager, maar met 15-30% nog altijd aanzienlijk.
Veel telers zijn in de energiecrisis schermdoeken gaan vervangen of hebben een extra doek in laten trekken. De onderzoekers ontvangen de oude schermen graag, deelde Silke. "Maar één metertje is genoeg", lachte ze toen vanuit de zaal iets te enthousiast gereageerd werd.
In sommige gevallen, zo liet Silke zien, kan het voor nachtschermen lonen twee reguliere doeken in te trekken in plaats van één 'heel goed' nieuwer doeken. Overdag zijn de verschillen kleiner, ook tussen de diverse onderzochte doeken.
Filmrolletjes
Met 90% RV telen bleek 'een makkie' in onderzoek, wel met actieve ontvochtiging, zo deelde Silke over de eerste onderzoeken in het Energlik-project dat nog tot begin 2026 loopt. Een 'nadeel' van het telen met een hoger RV is dan weer wel dat de actieve ontvochtigingsinstallatie minder vaak hoeft te draaien, lachte Silke. "Dat is goed voor de operationele kosten, maar misschien minder uit oogpunt van de investering."
Een nieuwe ontwikkeling op schermgebied is een transparant low-E-scherm. Een ander aandachtspunt is onderzoek naar schermdoek waarmee telers CO2-verlies kunnen voorkomen, terwijl het schermdoek wel een rol blijft spelen in ontvochtiging.
Het low-E-scherm is een nog niet commercieel scherm waarmee de onderzoekers testen. Dit jaar en volgend jaar verwacht Silke het scherm 'zeker nog niet op de markt'. Zelf spreekt ze van 'een transparant Gore-Tex-doek', zonder dat het echt Gore-Tex is. Het gebruikte materiaal komt van buiten de sector, van uit de optische wereld, van de filmrolletjes. Nadeel vooralsnog: de mechanische eigenschappen van het materiaal zijn nog wel een uitdaging voor in een scherminstallatie.
Bekijk hier de hele presentatie van Silke Hemming over scherming.
Silvester de Nooijer van Delphy, Stefan van den Boogaart van Plant Lighting en Jos Paul van de WUR tijdens de workshop over verdamping. Een volledige foto-impressie van de dag is hier terug te bekijken.
Hoeveel verdamping is er nodig en hoe kun je verdamping sturen?
In de sessie over ontvochtiging kregen de deelnemers van de workshop drie onderzoeken gericht op verdamping voorgeschoteld. Stefan van den Boogaart van Plant Lighting stipte hier direct wel een pijnpunt aan. Hij stelde twee vragen, waarop het antwoord in beide gevallen 'nee' was.
De vragen: Weten we hoeveel een gewas moet verdampen om binnen veilige grenzen te telen? En: Weten we op welke momenten van de dag een gewas moet verdampen? Voorlopige conclusies uit een chrysantenonderzoek had hij wel. Bladkwaliteit in chrysant lijkt meer een klimaatkwestie te zijn dan een verdampingskwestie. In vervolgonderzoek gaat men op zoek naar de ondergrens voor verdamping met behoud van kwaliteit.
In tomaat is de hypothese in onderzoek van Delphy dat te lage verdamping in commerciële teelten de afgelopen winters problemen gaf. De onderzoekers kijken specifiek naar watergift en voeding als oplossingsrichtingen. In een vervolg van de proef in 2024-2025 zet men ook in op luchtbeweging.
Na de derde presentatie in deze workshop, over komkommeronderzoek in een indoor teeltcel, barstte de discussie los. Eén van de geopperde ideeën: Zullen we eens stoppen met het instellen van de watergift puur op basis van joules? De focus zou dan teveel ligging op stralingsverdamping, terwijl er meer is.
Bekijk hier de hele presentatie uit de workshop over verdamping terug.