Tholen - De maand juni was met een gemiddelde temperatuur van 20,3 graden en 307 zonuren volgens het KMI de warmste en zonnigste juni in België sinds het begin van de metingen in 1901. Dinsdag 4 juli was wereldwijd de warmste dag ooit gemeten, zo stelt het Amerikaanse meteorologische instituut. En een etmaal later kreunde Nederland onder de zwaarste zomerstorm ooit. Grote delen van Spanje, Italië en Frankrijk puffen onder een hittegolf die voor nieuwe warmterecords zorgen. Er sneuvelen wel vaker klimaatrecords, maar nu worden ze niet gewoon verbroken, ze worden verpulverd.
De opwarming van de aarde wordt voor iedereen, de laatste jaren – en zelfs maanden, zo blijkt – steeds evidenter. Prognoses stellen dat de mensheid een weinig rooskleurige toekomst tegemoet gaat.
Ingrijpende veranderingen
En als 10 jaar geleden enkele stemmen het voorzichtig hadden over een eventueel rampscenario tegen het einde van deze eeuw, lezen we steeds vaker in krantenberichten dat panels van experts waarschuwen voor ingrijpende veranderingen in ecosystemen en het leven van de mens tegen 2050 of zelfs vroeger. Het is met andere woorden niet alleen meer een ontwikkeling die onze kleinkinderen zal treffen; ook wijzelf ontsnappen niet meer aan de gevolgen van de opwarming van de aarde.
Onder meer groente- en fruittelers in diverse landen kunnen dit nu al beamen. Want de gevolgen voor de tuinbouw zijn navenant. Over de hele wereld zijn er telers het slachtoffer geweest van steeds frequentere periodes van droogte of net het omgekeerde, overvloedige regens met overstromingen tot gevolg.
Preventie en adaptatie
En waar vroeger in discussies over klimaatverandering vooral het woord preventie viel, nemen velen nu het woord adaptatie in de mond. De grote uitdaging voor de mensheid wordt meteen in welke verhouding ze inzet op enerzijds preventie en anderzijds adaptatie. Preventie is een zaak van allen samen, brengt grote kosten met zich mee en betaalt zich niet direct terug. Adaptatie daarentegen is vaak een zaak waarmee je als individu, bedrijf, sector of gemeenschap zelf mee aan de slag kan. En ook al vergt het eveneens een investering, de compensatie is binnen handbereik. Om niet in een spiraal van steeds verdere adaptatie terecht te komen, zal preventie evenwel niet verwaarloosd mogen worden.
In dit artikel gaan we na een algemene inleiding over de toestand van het klimaat en de bredere gevolgen van klimaatverandering aan de hand van concrete voorbeelden dieper in op de impact ervan op de groente- en fruitteelt, hoe de sector zich probeert aan te passen en in bepaalde gevallen zelfs de kansen aangrijpt die klimaat- en temperatuurwijzigingen bieden. Niet alleen de sector tracht antwoorden te vinden, ook de consument kan (en wil) een rol spelen.
Wie vooral geïnteresseerd is in hoe de AGF-sector lijdt onder en omspringt met de veranderende klimatologische omstandigheden, kan meteen doorspoelen naar het tweede deel van dit artikel (wat later gepubliceerd wordt), waar de directe gevolgen worden besproken (van paragraaf “AGF is deel van de oplossing” tot paragraaf “Een cycloon in Nieuw-Zeeland en El Niño in Peru”), evenals de indirecte gevolgen (“Van plaagdruk tot duurdere landbouwverzekeringen”) en hoe de sector zich aanpast (“Maar er zijn ook antwoorden” en “De rol van de consument”). Wie wat meer tijd heeft en zich wil inlezen in de algemene stand, gevolgen en bijzonderheden van de klimaatverandering en welke opties we hebben om dit probleem te benaderen, kan opteren om ook de eerstvolgende paragrafen door te nemen.
Hoogste temperatuur ooit gemeten in Phoenix.
1,5 graden Celsius
In het Klimaatverdrag van Parijs, ondertekend in 2016, hebben 195 landen, inclusief België en Nederland, afgesproken om in 2050 de stijging van de gemiddelde wereldtemperatuur te beperken tot ruim onder de 2 graden Celsius, en zo mogelijk 1,5 graden Celsius. In 2021 klom de wereldtemperatuur evenwel met 1,2 graden Celsius boven de pre-industriële (1850-1900) waarde en met 0,2-0,3 graden Celsius boven het gemiddelde van de jaren ‘90 van vorige eeuw, zo stelt het KNMI. Gezien de stijgende uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen zoals methaan, lijkt de opwarming van de aarde zich de volgende jaren alleen maar door te zetten.
Volgens berekeningen zou de mensheid tussen 1990 en nu, een goede dertig jaar dus, meer CO2 hebben uitgestoten dan in de rest van haar geschiedenis. De VS en China waren in 2021 verantwoordelijk voor nagenoeg de helft van de emissies, zo stelt het JRC Science for Policy Report. Andere grote vervuilers waren de EU, India en Rusland.
Met name de energiesector en industrieën nemen een groot aandeel van de totale CO2-emissie in beslag. Daarna volgen transport, landbouw en verwarming. Het zijn allemaal activiteiten waar actief gezocht wordt om die te verduurzamen. Wraakroepend is dan ook het nonchalant omspringen met bronnen van uitstoot, zoals bijvoorbeeld een methaanlek in Turkmenistan. The Guardian meldde onlangs dat op basis van satellietgegevens blijkt dat methaanlekken uit twee fossiele brandstofvelden in het Centraal-Aziatische land vorig jaar een grotere bijdrage leverden aan de globale opwarming dan de volledige CO2-uitstoot van het Verenigd Koninkrijk. De lekkages zouden te wijten zijn aan verouderde praktijken.
Gevolgen klimaatverandering
“De klimaatverandering heeft gevolgen voor alle regio’s in de wereld,” schrijft de Europese Commissie op haar website. “De ijskappen smelten en de zeespiegel stijgt. In sommige regio’s komen overstromingen steeds vaker voor, terwijl andere vaker met extreme hitte en droogte te kampen hebben.” Ze geeft vervolgens een opsomming en beschrijving van de natuurlijke gevolgen, met aandacht voor hogere temperaturen (globale opwarming, hittegolven, verschuiving klimaatzones), droogte en bosbranden, verminderde beschikbaarheid en kwaliteit van zoet water, overstromingen, bedreiging van kustgebieden door een stijgende zeespiegel, verlies aan biodiversiteit, verschraling van de bodem en veranderende mariene ecosystemen.
Energiesector en industrieën nemen een groot aandeel van de totale CO2-emissie in beslag.
En als de natuur onder druk komt staan, dan ook de mens en zijn activiteiten, die volledig afhankelijk zijn van die natuurlijke omgeving. De Europese Commissie heeft het onder meer over gezondheidsgerelateerde uitdagingen, een moeilijkere adaptatie voor mensen met een laag inkomen en gevolgen voor het bedrijfsleven en de werkgelegenheid. En meer specifiek over de tuinbouw lezen we: “De klimaatverandering en de variabiliteit van het klimaat zullen naar verwachting een aanzienlijk effect hebben op de tuinbouwproductie, zowel op de gewasopbrengsten als op de plaatsen waar verschillende gewassen kunnen worden geteeld.”
(Zelf)versterkende effecten
We dreigen overigens in een vicieuze cirkel van versnelde opwarming van de aarde terecht te komen. De bosbranden in Canada van aan het begin van de zomer – met rook tot boven Europa – werden mede aangewakkerd door hoge temperaturen en droogte, maar zijn vervolgens zelf verantwoordelijk voor een ontzaglijke hoeveelheid CO2-uitstoot. Ook komt er veel methaan vrij door het ontdooien van moerasgebieden die op een permafrostbodem liggen. Door het smelten van de ijskap op de Noordpool is er minder wit ijs voorhanden dat de opwarmende zonnestralen kan weerkaatsen, zodat het gesmolten water er steeds verder opwarmt en weer meer ijs doet smelten. En om ons voedsel en onszelf koel te houden op warme dagen, nemen we gretig onze toevlucht naar koelkasten en airco’s, die zelf werken op uiterst krachtige F-broeikasgassen die via lekkage en foute verwerking na het einde van de levenscyclus in de atmosfeer terecht komen…
Ook reguliere natuurverschijnselen dragen hun steentje bij. Zo verwacht de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) dat El Niño, een natuurfenomeen dat eens in de twee tot zeven jaar voorkomt en de Stille Oceaan gedurende meerdere maanden opwarmt, voor temperatuurrecords kan zorgen, omdat klimaatverandering de effecten kan versterken. De meest recente El Niño is in de maand juni van start gegaan. Behalve stijgende temperaturen kan hij ook zorgen voor extreme regenval in Zuid-Amerika en de Verenigde Staten en voor droogte in Australië en Zuidoost-Azië. Europa heeft minder last van het natuurverschijnsel. Telers in de invloedssfeer houden hun hart al vast.
De meest recente El Niño is in de maand juni van start gegaan.
“Ver van mijn bed”-show, of toch niet...
De huidige droogte in de Hoorn van Afrika en overstromingen in Pakistan eind augustus van vorig jaar, met in beide gevallen duizenden doden en miljoenen ontheemden, behoren tot de meest verwoestende zijdelingse effecten van de opwarming van de aarde in de meest recente geschiedenis. En ook al vielen er ook in België in juli 2021 doden te betreuren na overstromingen, toch lijkt Europa, dat met de VS en opkomende economische macht China met hun grondstoffenverslindende en koolstofuitstotende economieën de weinig benijdenswaardige titel van hoofdschuldige aan de opwarming van de aarde deelt, nog een van de gebieden te zijn die het minst te lijden heeft en zal hebben onder de gevolgen van klimaatextremen.
Het is dan ook onwaarschijnlijk dat milieurampen in de toekomst niet voor massale volksverhuizingen zullen zorgen vanuit getroffen landen en regio’s, waar economieën op de knieën gaan – voor alle duidelijkheid niet enkel door de milieurampen, maar evenzeer door incompetente overheden – of overleven gewoon onmogelijk wordt door droogte en hitte, naar minder getroffen gebieden, waar economieën wel stand houden. Op het schip dat in juni voor de Griekse kust naar de bodem van de Middellandse Zee zonk en 600 mensen mee de dood in sleurde, was naar schatting de helft van de opvarenden van Pakistaanse nationaliteit…
Hoop stellen in technologische vooruitgang
Canada daarentegen zal z’n bosbranden te boven komen, want met investeringen in technologische vooruitgang, die op zichzelf een grote motor is van de economie, zal het land nog lang leefbaar blijven. Toch is het de vraag of die technologische vooruitgang op tijd in staat zal zijn om én het consumptieniveau van onze maatschappij op niveau te houden, met burgers en bedrijven die lustig kilometers blijven malen en productiefaciliteiten die bergen energie, liters water en andere eindige grondstoffen verslinden om de goederen te blijven produceren die we jaarlijks consumeren, én tegelijkertijd de koolstofuitstoot naar beneden te halen door milieuvriendelijkere technologie te ontwikkelen voor productie en transport. Sommigen zijn optimistisch, anderen zien dan weer enkel heil in “consuminderen”...
Coca-Cola verdedigt natuurherstelwet
Om de opwarming van de aarde het hoofd te bieden, kunnen we vertrouwen op de wetenschap die moet zorgen voor een minder milieuvervuilende energiesector, industrie, landbouw en transport of kunnen we zelf kiezen om onze ecologische voetafdruk zo laag mogelijk te houden, maar een essentieel onderdeel van de oplossing is ongetwijfeld een gezonde, evenwichtige natuurlijke omgeving die in staat is om voldoende CO2 te capteren en water vast te houden. Daarmee slaan we twee vliegen in één klap: preventie en adaptatie. Dat is precies ook het doel van de natuurherstelwet die in juni 2022 door de Europese Commissie werd voorgesteld en in juli 2023 nipt werd goedgekeurd door het Europees Parlement. Terwijl het voorstel aanvankelijk nog warm werd begroet, brokkelde de animo bij een deel van de bevolking en een groot deel van de beleidsmakers gaandeweg af.
In grote lijnen is het tegenargument dat de wet een rem zou zetten op de economische vooruitgang van bepaalde sectoren, de landbouw en infrastructuurprojecten in het bijzonder. Maar precies enkele van de grootste ondernemingen op Europees niveau, zoals Nestlé, Coca-Cola en Ikea, hadden ondertussen gewezen op het nefaste kortetermijngehalte van deze denkpiste. De Europese natuurherstelwet is volgens hen “een essentieel middel om onze klimaat- en biodiversiteitscrises aan te pakken”, zo stelden ruim 60 bedrijven in een gezamenlijke verklaring begin juni. Het herstel van natuur zal volgens hen “uiteindelijk helpen de klimaatcrisis aan te pakken, onze voedsel- en waterzekerheid op de lange termijn te waarborgen en jobs te behouden en creëren”. Ze benadrukken het belang van “gezondere bodems, een betrouwbare watervoorziening, overvloedige vispopulaties en een veelvoud aan bestuivers” voor de voedselteelt.
AGF is deel van de oplossing
De uitdaging om de klimaatverandering een halt toe te roepen én om ons aan te passen aan de wijzigende weerspatronen is immens en daar kunnen boeken vol over worden geschreven, maar in de rest van dit artikel besteden we nu aandacht aan de gevolgen ervan voor telers van groenten en fruit wereldwijd en kijken we in welke richting de AGF-sector antwoorden zoekt om de impact van klimaatextremen te verzachten. Ondanks enkele problemen zoals een steeds globalere markt met kilometersvretende import, de consumptie van plantaardig voedsel in het algemeen en van groenten en fruit in het bijzonder is een deel van de oplossing om de globale opwarming terug te dringen.
Consumptie van groenten en fruit, is een deel van de oplossing om globale opwarming terug te dringen.
Dit artikel is onderdeel van een serie die bestaat uit drie artikelen. Het tweede en derde verschijnen op een later tijdstip.
Dit artikel verscheen eerder in editie 7/8 (zomer), 42e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.