De gestegen energiekosten, die veel glastuinders hard hebben getroffen, zijn ook voelbaar in de tomatenmarkt. In Europese landen zoals als Nederland vreten deze hogere teeltkosten aan de winstmarges van de telers, ondanks de hoge marktprijzen. Deze situatie wordt echter als een voordeel gezien voor sommige landen met een milder klimaat, die minder energie nodig hebben om te telen, zoals Turkije. In Italië heeft deze toegenomen concurrentie gevolgen voor de prijzen op de binnenlandse markten. In Spanje en Zuid-Afrika hebben ongunstige weersomstandigheden de teelt in sommige gebieden gedrukt: Spanje werd getroffen door hoge temperaturen in de zomer en Zuid-Afrika wordt momenteel geconfronteerd met zware regenval en zelfs hagel in sommige noordwestelijke teeltgebieden. In China en Brazilië zijn er ook problemen, maar die houden weinig verband met het weer. Epidemische bestrijdingsmaatregelen in China en politieke onrust in Brazilië hebben het moeilijk gemaakt om de tomaten op de juiste plaats te krijgen. Nu veel delen van de wereld de winter ingaan, valt nog te bezien hoe de markt zich verder zal ontwikkelen.
Nederland: Prijzen weer omhoog, maar hoge kosten drukken de winst
Na een dip in de tomatenprijs in augustus heeft de prijs daarna de weg weer omhoog gevonden. Toch valt eind november de prijsvorming telers nog wel een beetje tegen. De echte stijging van de prijzen volgt doorgaans echter snel zodra het december wordt.
In hoeverre telers echt van profiteren van hogere tomatenprijzen, is met eveneens gestegen kosten de vraag. Wageningen University & Research schat de omzettoename bij telers dit jaar op ongeveer 5%. De volumes die op de markt kwamen lagen lager, wat voor hogere prijzen heeft gezorgd. Naast inkomsten uit verkoop van tomaten slaagden sommige telers er dankzij hun WKK ook in omzet te genereren uit verkoop van elektriciteit.
Inmiddels zijn veel telers overgaan op de teeltwisseling. Bij de nodige telers zullen de kassen deze winter (opnieuw) langer leeg blijven dan normaal. De belichte en verwarmde teelt deze winter is flink gekrompen. Wel zet een deel van de telers in op een zogenaamde herfstteelt, waarmee richting Kerst nog wel tomaten geoogst worden in kassen die minimaal verwarmd worden. Ook zijn er telers die kijken of ze nog net in het nieuwe jaar uit hun herfsteelt kunnen gaan oogsten tegen hopelijk dan (nog) hogere prijzen. Verder kijken telers in toenemende mate naar de mogelijkheden van een teelt in zuidelijker gelegen regio’s zoals Spanje en Noord-Afrika.
Een ander zorgenpunt voor telers blijft het Tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV). Het virus is volgens de laatste officiële cijfers op 41 bedrijven aanwezig. Er wordt hard gewerkt aan de introductie van resistente rassen en ook naar vaccins wordt gezocht. In dat laatste geval is dit alleen toegestaan aan geautoriseerde partijen om hieraan te werken, al kan het telers niet snel genoeg gaan. Ondertussen proberen zij met strenge hygiënemaatregelen het virus buiten de deur te houden of in ieder geval in toom te houden. Een andere optie is om van teelt te wisselen. Meerdere telers zijn aardbeien, komkommers of paprika’s (erbij) gaan telen.
Duitsland: Prijs tot een derde hoger dan vorig jaar
Een groot aantal landen is betrokken bij de huidige verkoop. Nederland en België domineren echter. Marokko en Turkije sturen vooral ronde tomaten, Italië met name cherrytomaten, Kroatië en Spanje meestal trostomaten. Over het algemeen was de kwaliteit niet altijd overtuigend. Op sommige plaatsen werd voor sommige rassen een grote prijsmarge vastgesteld. In het algemeen liggen de prijzen soms (afhankelijk van ras en oorsprong) tot een derde boven het niveau van vorig jaar.
Frankrijk: Onevenwicht tussen vraag en aanbod drukt de prijzen
Op de Franse markt zijn momenteel de volgende origines aanwezig: Frankrijk, België en Nederland die aan het einde van het seizoen zijn met ook het begin van de nieuwe oogst in Frankrijk, Marokko, Spanje en een kleine aanvoer uit Turkije.
Momenteel zijn vraag en aanbod niet in evenwicht: Met al deze origines aanwezig op de markt, is er te veel aanbod tegenover een vraag op halve kracht. De groothandelsmarkten zijn zeer rustig. De consumptie is laag, maar dat geldt voor de hele groenten- en fruitsector. Deze daling van de consumptie kan verband houden met het seizoen, maar ook met de inflatie en met de algemene sfeer die niet bevorderlijk is voor de consumptie. Dit gebrek aan evenwicht leidt tot een daling van de prijzen.
Qua kwaliteit is het moeilijk te bepalen omdat er van alles op de markt is, tussen degenen die niet snel genoeg verkopen, degenen die aan het einde van het seizoen zijn met minder goede categorieën en degenen die in het nieuwe seizoen zijn met een goede kwaliteit.
De situatie kan nog 2-3 weken moeilijk zijn, maar de markt kan hopen op herstel in januari.
Italië: Tomatenteelt groeit door, maar de concurrentie van buitenaf ook
De tomaat is de belangrijkste verse groente in het aankoopmandje van Italiaanse gezinnen. Dit is ook te danken aan een breed scala aan segmenten (rond, geribbeld, cherry, vlees) en verschillende toepassingen (saus, salade, snack).
Meer dan 22,8 miljoen huishoudens kochten in de laatste 12 maanden eindigend in september 2022 ten minste één keer tomaten. De gemiddelde uitgaven per aankoopactie stijgen van ongeveer 2,00 euro naar meer dan 2,30 euro (gegevens van het GfK Consumer Panel). Deze stijging betreft het conventionele product, terwijl biologische tomaten stabiel blijven.
Uit een analyse van Ismea blijkt dat de tomatenopbrengst ongeveer 1 miljoen ton bedraagt en zelfs op lange termijn licht stijgt (+9,5% in 10 jaar), terwijl de jaarlijkse consumptie per hoofd van de bevolking ongeveer 18 kg bedraagt en ook toeneemt, met +12,9% in tien jaar tijd. Op de eerste plaats komt Sicilië, met ongeveer 40% van de oppervlakte en 25.000 hectare, op afstand gevolgd door Lazio en Apulië.
Na een zomerteelt die werd gekenmerkt door een groot gebrek aan tomaten, betreedt de Siciliaanse tafeltomatensector de markten van de helft van Europa met een uitstekende winterteelt, zowel kwantitatief als kwalitatief. Het seizoen zal over enkele weken haar hoogtepunt bereiken.
"De teeltsituatie is in het algemeen verbeterd omdat ToBRFV veel minder impact heeft, dankzij enerzijds de introductie van rassen die tolerant zijn voor het virus en anderzijds het vermogen van de telers om met het probleem te leven na jaren van ernstige problemen. In 2022 was de schade als gevolg van de overmatige hitte groter, waardoor de opbrengsten met 50% daalden", meldde een ondernemer. "De aanhoudende hitte in heel Europa leidde ook tot een verhoogde concurrentiedruk van alle producerende landen, vooral van die landen die tot het einde konden doorgaan met oogsten, omdat ze bevoordeeld werden door ongewoon zacht weer. Hieraan moeten we Marokko en Turkije toevoegen, waarvan de exportcijfers sinds 2021 met dubbele cijfers stijgen: zij exporteren hun producten steeds meer naar Midden- en Noord-Europa omdat zij, door het aanhoudende conflict, hebben moeten toegeven op de handel met Rusland. Hun massale aanwezigheid op de Europese markt wordt gekenmerkt door lagere prijzen dan die in Italië (die minder concurrerend zijn geworden) dankzij veel lagere arbeidskosten. De prijzen liggen rond €1,30-1,40/kg, net boven de teeltkosten."
Spanje: Onstabiel klimaat leidt tot onregelmatig seizoen
Het tomatenareaal in Almeria is dit seizoen toegenomen, maar niet zoveel als de sector aanvankelijk dacht. De telers plantten meer trostomaten met in het achterhoofd de prognoses voor de Nederlandse teelt in de winter, die door de hoge energiekosten aanzienlijk lager zouden uitvallen. Het areaal voor ronde tomaten is afgenomen omdat Marokko steeds meer terrein wint en er in plaats daarvan andere speciale rassen zijn gegroeid. De prognoses zijn nog steeds ver van de werkelijkheid verwijderd, aangezien Nederland, Polen en Hongarije hun seizoen hebben verlengd en de vraag naar Spaanse tomaten nog steeds laag is. Tegelijkertijd heeft Marokko al een grote beschikbaarheid. De Spaanse exporteurs verwachten dat Nederland begin 2023 zal eindigen, hoewel de productie in de komende weken geleidelijk zal dalen.
Tomaten zijn gewoonlijk een stabiel product wat de teelt betreft, maar dit jaar was tot dusver onregelmatig als gevolg van een onstabiel klimaat. De temperaturen zijn in de zomer en de herfst te hoog geweest, wat heeft bijgedragen tot goede volumes tot nu toe, en helaas ook tot een grotere aanwezigheid van ziektes. Maar de afgelopen dagen is het kouder geworden en dat zal de oogst afremmen. Verwacht wordt dat de prijzen dan in de komende weken zullen stijgen, aangezien zij momenteel onder de kostprijs liggen en er geen winstmarges zijn.
Turkije: Hoge energieprijzen in Europa kunnen voordeel zijn voor Turkse tomaten
Turkije oogstte in 2021 185 miljoen ton tomaten en is daarmee het derde grootste producerende land, na China en India. Het land produceert gemiddeld 11 tot 13 miljoen ton tomaten. Turkije is het vijfde land ter wereld met een percentage van 7-8 procent van de tomatenexport. De belangrijkste markten zijn de Oost-Europese landen Wit-Rusland, Oekraïne en Rusland, maar ook Israël en landen in het Midden-Oosten. Door de aanhoudende oorlog in Oekraïne en Rusland, die heeft geleid tot een verminderde energietoevoer naar Europa, zijn de energieprijzen in Europa gestegen. Dit heeft de productie van kassen beïnvloed. Daarom wordt voorspeld dat de vraag naar importtomaten groot zal zijn. Turkije zou een van de favoriete landen kunnen zijn om de tomaten van te kopen. De tomatenoogst is groot dit jaar, vooral de vlees-, tori-, tros-, (biologische en niet-biologische) cherry- en cocktail rassen zullen in hoge mate beschikbaar zijn.
Zuid-Afrika: Hogere prijzen, maar zware verliezen door het weer
Zuid-Afrika heeft onlangs een enorme hoeveelheid regen gehad, plus hagel op sommige plaatsen zoals in de noordwestelijke provincie, waar sommige tomatentelers zware verliezen hebben geleden.
Afgelopen dinsdag kwam er echter een grote hoeveelheid tomaten op de gemeentelijke markt en de prijzen daalden met bijna 25% als gevolg van het grotere aanbod. De gemiddelde prijs bedraagt nu R8/kg (0,45 euro) voor tomaten van klasse 1, ongeveer R6,65 (0,37 euro) in totaal in Johannesburg, terwijl de tomatenprijs per kg in Kaapstad op hetzelfde moment R10,20 (0,57 euro) bedroeg. In het algemeen liggen de tomatenprijzen hoger dan vorig jaar rond deze tijd.
De komende zomervakantie zou de vraag naar tomaten moeten stimuleren.
China: Prijzen stijgen door nieuwe lockdowns
De groentenprijzen in Oost-China zullen naar verwachting blijven stijgen. De huidige epidemiebestrijdingsmaatregelen (lockdowns) die in het hele land zijn ingevoerd, maken het moeilijker voor vrachtwagens om de regionale groenteteelt regio's en -markten binnen en buiten te rijden.
Xinjiang in het noordwesten is een andere belangrijke regio voor de teelt van tomaten. Deze week schommelen de groothandelsprijzen voor tomaten rond 4,50 Yuan per kg, of €0,60 per kg.
In Miyun, ten noorden van Peking, is de oogst van de kastomaten net begonnen. Miyun is een tomatenteeltcentrum met een jaarlijkse opbrengst van meer dan 3 miljoen jin, of 1,8 miljoen kg. De afgelopen jaren heeft de plaatselijke overheid geïnvesteerd in de tomatenteelt van Miyun, onder meer door subsidies te verstrekken voor de bouw van kassen en landbouwmateriaal. De prijzen schommelen tussen 20 en 40 yuan per jin, of € 1,91-4,79 per 0,6 kg.
Noord-Amerika: Thanksgiving dip, maar prijzen blijven hoog
Begin november vulden retailers hun winkels actief met tomaten, maar de vraag vertraagt naarmate de Amerikaanse Thanksgiving nadert. Een teler-vervoerder verwacht dat het de komende twee à drie weken zo zal blijven.
De weersomstandigheden in Florida en Baja California hebben een negatief effect gehad op de hoeveelheid beschikbare Roma-, vlees-, pruim- en cherrytomaten. Dit geldt echter niet voor alle tomatenrassen. "Trostomaten en gemengde cherrytomaten zijn volop op de markt", aldus de teler-handelaar.
Volgens een andere teler-vervoerder in Florida is er nog steeds een groot tekort aan tomaten buiten de staat. "Het weer heeft de beschikbaarheid een tijdje beïnvloed", zegt hij. "We hebben veel regen gehad en nu heeft het koele weer invloed op wat goed was in het zuiden wat betreft de grootte en de kwaliteit van de tomaten."
Hij verwacht dat het tot half december of zelfs januari zal duren voordat de situatie weer normaal is. "Het zal erg krap worden met tomaten en erg duur," zegt hij, en hij voegt eraan toe dat Mexico ook te maken heeft met koud weer en ook een tekort heeft, zodat er ook veel groene tomaten uit Mexico komen. "In deze tijd van het jaar worden de vrachtwagentarieven erg hoog, waardoor de prijs voor de klant oploopt van $50 tot een dollar meer per kist," zegt hij.
Hoewel er een tekort is aan Roma-, vlees-, pruim- en cherrytomaten, zullen de prijzen hoogstwaarschijnlijk hoog blijven.
Kassen in British Columbia bereiken het einde van het seizoen, maar Californië en Mexico produceren het hele jaar door. "Die markten zullen over het algemeen dalen wanneer de oogst aan de westkust van Mexico in december begint op te lopen," voegt hij eraan toe.
Hij verwacht dat de vraag naar tomaten tegen Kerst iets zal toenemen en in januari weer zal aantrekken. Consumenten zijn in januari vaak op zoek naar gezondere opties, maar "aan deze vraag voldoen kan een uitdaging zijn omdat de tomatenteelt in de wintermaanden het laagst is", aldus de teler/verzender.
"De vraag naar tomaten vertraagt met de Amerikaanse Thanksgiving, maar dat zal niet lang meer duren nu de feestdagen naderen, hoewel inflatoire effecten die vraag kunnen beïnvloeden", aldus de teler/exporteur.
Brazilië: Prijzen omhoog in november door politieke onrust en temperaturen
De eerste week van november werd in Brazilië gekenmerkt door de politieke onrust die het land verlamde na het bekend worden van de uitslag van de presidentsverkiezingen, waarin Lula da Silva nipt won van Jair Bolsonaro. De protesten - gevoed door een complexe verkiezingscampagne waarin het schrikbeeld van fraude van de regering zelf, uiteindelijk beboet met 4 miljoen dollar door het Hoge Verkiezingstribunaal, niet ophield - veroorzaakten niet alleen ongemak in een natie die verdeeld was, maar hadden ook gevolgen voor de economie en voor basisproducten als tomaten.
Zo werd begin november de aanvoer van tomaten belemmerd en kwamen veel vrachtwagens met tomaten op de weg stil te staan. Volgens Hortifruti/Cepea werd op maandag 31 oktober in de door de entiteit gecontroleerde centra gemeld dat "de binnenkomst van tomaten zeer laag was, waardoor de prijzen aanzienlijk stegen". Op dinsdag 1 november, toen de blokkades werden verscherpt, werd er geen binnenkomst van tomaten geregistreerd en het enige bedrijf dat die dag verkoop meldde was Ceagesp, dat de verkoop meldde van een kleine hoeveelheid tomaten die over was van de dag ervoor."
"Gezien deze factoren eindigde de week met stijgende prijzen op alle groothandelsmarkten: in Ceagesp werden tomaten verkocht tegen 78,33 R$, een stijging met 36,58% ten opzichte van de vorige week; in Belo Horizonte lagen de prijzen op 86,57 R$, 42,24% hoger; in Rio de Janeiro bedroegen de prijzen 82,22 R$, een stijging met 24,37% en in Campinas bedroegen de prijzen gemiddeld 100,00 R$, een stijging met 23,28%." (1 R$ = €0,18)
Met het einde van de blokkades op de wegen werden de aanvoer van tomaten en de oogstactiviteiten in de laatste dagen van de tweede week van november weer normaal. "In tegenstelling tot de verwachtingen was het aangeboden volume in deze week echter aanzienlijk lager dan in de voorgaande week", verklaarde Hortifruta/Cepea. "De week ervoor versnelde de rijping van de vruchten door de hoge temperaturen en werden de oogsten vervroegd. Met het mildere weer van die week was het aantal rijpe tomaten op de velden dus erg laag, waardoor uiteindelijk een tekort aan het product op de markten ontstond."
De week eindigde dan ook met stijgende prijzen op de meeste groothandelsmarkten: in Ceagesp stegen de tomatenprijzen met 13,29% ten opzichte van de voorgaande week; in Belo Horizonte met 9,68% en in Campinas stegen de prijzen met 23,33%.
In de derde week van november, met de stijging van de temperaturen, werd het rijpingsproces van de vruchten weer normaal en nam het geoogste volume toe. "Als gevolg daarvan begonnen de prijzen op donderdag 17 november te dalen. Ondanks de devaluatie in de laatste dagen van de week steeg het weekprijsgemiddelde echter weer in alle centra die door Hortifruti/Cepea worden gevolgd." In Ceagesp steeg het product met 14,55% ten opzichte van de voorgaande week; in Campinas stegen ze met 8,1%; in Belo Horizonte met 15,15% en in Rio de Janeiro sloten de prijzen af met een stijging van 28,48%.