Tholen - Op een dinsdagmiddag begin januari zijn vier mannen het bij een bak koffie snel met elkaar eens. Om het Tomato brown rugose fruit virus (ToBRFV) eronder te krijgen is schoon gietwater cruciaal. Zolang water vanuit bassin of silo nog (te) vaak onbehandeld de kas in komt, blijft het dweilen met de kraan open.
Een bestaande, de laatste jaren verder verbeterde, techniek op basis van ultrasoon om ToBRFV in water te bestrijden zet hierop in. Onderzoek bij Proeftuin Ron Peters heeft vorig jaar nog maar eens de werking ervan bevestigd. Nu willen Ultramins en Luyckx Ultrasound, de exclusief verkoper en de producent van de techniek, dit jaar aantonen dat de techniek het virus ook binnen 1 uur af kan doden in water. Hiervoor zal een nieuwe proef bij de proeftuin in Klazienaveen gedaan gaan worden.
Kees Luijkx, Rien Rodenburg, Robert de Hoo en Ron Peters voor de kas bij Proeftuin Ron Peters waar onderzoek naar ToBRFV-bestrijding wordt gedaan.
Complex probleem
Bij de proeftuin heeft onderzoeker/teler Ron Peters de afgelopen jaren ruimschoots ervaring opgedaan met het nieuwe tomatenvirus, een virus uit de groep van tobamovirussen dat zich zeer persistent toont. Eerder maakte hij al naam met onderzoek en een protocol ter bestrijding van het komkommerbontvirus (CGMMV). Om met ToBRFV te mogen werken liet hij zijn kassencomplex speciaal aanpassen, waardoor hij gecertificeerd is met het virus te telen. Ron: “Zodra het virus op kwam zetten, begonnen telers te bellen. Hoe meer belletjes ik doorgaans krijg, hoe groter het probleem is. Dat is met ToBRFV zeker het geval. Het is een zeer complex probleem.”
Sinds hij de certificering heeft om met het ToBRFV te mogen telen, weten ook bedrijven met virusbestrijdingsproducten die menen het virus te kunnen bestrijden hem te vinden. Lachend en met een knipoog: “De huidige Europese Q-status is goed voor mij. Ze staan in de rij.” Maar dan serieus: “Het is belangrijk dat er snel stappen gezet gaan worden in onderzoek. Dat gaat ook gebeuren. Zoals inmiddels komkommerbont goed onder controle is en telers weten hoe ze ermee om moeten gaan, zo gaat dat over een paar jaar ook met ToBRFV zijn. Wel zijn er nog betere protocollen nodig, naast bestrijdings-technieken, om zonder Q-status verder te kunnen.”
Verbazing
Zowel protocollen als technieken passeren aan tafel in Klazienaveen de revue. Robert de Hoo en Kees Luijkx namen vorig jaar zo’n techniek mee naar de proeftuin, nadat zij door een tomatenteler met een algenprobleem in zijn bassin op die mogelijkheid waren gewezen. Het gaat om USAF ultrasone zenders, geproduceerd door Luykx Ultrasound en sinds vorig jaar exclusief verkocht door Ultramins.
USAF-ultrasone zenders
Zodra ToBRFV de kop op stak, dook Kees in de materie. Meermaals wees hij al op zijn techniek, waaraan al in de jaren vijftig van de vorige eeuw goede virusbestrijdende eigenschappen werden toegeschreven. Toch lijkt volgens zowel Kees als Robert de tuinbouw nog niet goed genoeg doordrongen van het gevaar van vuil gietwater. Robert sprak vorig jaar nog zijn verbazing uit over het grote percentage telers dat volgens hem nog steeds water onbehandeld de kas in pomp vanuit bassin of silo.
Dat komt ook Rien bekend voor. Hij deed ruime ervaring op in de tuinbouw in binnen- en buitenland en was bij het onderzoek met de USAF-zenders bij Proeftuin Ron Peters betrokken als supervisor. Hij durft de stellingname wel aan dat 90 procent van de virusbesmettingen uit water komen. Alle drie de mannen knikken. Los van of het percentage precies klopt, zijn zij het erover eens dat vuil water een grote gevaar is, nog steeds. Kees: “Telers weten volgens mij nog lang niet altijd precies waar de gevaren zitten.” Ron: “Handen en water zijn het gevaarlijkst bij tuinbouwvirussen.”
Hoge dosis
In het onderzoek dat in opdracht van Luijkx Ultrasound en Ultramins vorig jaar werd uitgevoerd lag de focus op water. De tomatenplanten in het onderzoek, ongeveer vier weken uit en ongeënt, werden flink op de proef gesteld, net als de USAF-zenders. In totaal werd 15 kilogram met ToBRFV besmette tomaten en blad vermalen tot ‘soep’ en toegevoegd aan 100 liter water. Dat gietwater werd aan de planten gegeven, vanuit twee gietwatervaten. Die werden allebei 24 uur met ultrasoon behandeld, aangevuld met reguliere niet gestabiliseerde waterstofperoxide in twee doseringen. Kees: “De ultrasoon schokgolf breekt in één klap de membranen van het virus. Daarna zorgt een klein beetje waterstofperoxide ervoor dat wat kapot is, kapot blijft.”
Anders dan in veel virusonderzoek werd gekozen het virus via water aan de planten toe te dienen, bovendien in een hele hoge dosis. Ron: “Hierdoor weten we nu dat de zenders goed werken, juist omdat zulke hoge dosis ToBRFV in de praktijk niet voorkomen.” De planten werden na besmetting op virus getest. Hierbij werd gekozen voor een test op levende planten, omdat een PCR-test van het viruswater geen uitslag geeft over levend of dood virusmateriaal. “Levend of dood kan alleen worden vastgesteld door middel van besmetting van de planten. In dit geval via opname via de wortels.”
Proefopzet in het onderzoek dat vorig jaar werd afgerond
Levend of dood?
Zelfs vanuit extreem vervuilde water werden in de planten na bladmonstername Ct-waarden aangetoond die de mogelijkheden van herbesmetting significant verminderen, zo niet geheel uitsluiten, gaf Ron eerder al aan. Goed nieuws voor Kees en Robert, maar zij willen graag nog extra stappen zetten. Hiervoor wordt dit jaar een nieuw onderzoek gestart. Robert legt uit waarom. “Eigenlijk zou ik graag willen weten met hoeveel ToBRFV in water er momenteel elders onderzoek wordt gedaan bij het testen van virusbestrijdings-technieken. Wij zaten bewust heel hoog in de ToBRFV-dosis, maar hoe is dat elders? Ik krijg er geen antwoord op. Jammer. Hierdoor vraag ik mij weleens af of iedereen wel écht op zoek is naar de oplossing voor dit virusprobleem.”
Kees valt hem bij, met die nuance dat hij zeker is dat telers wel degelijk die oplossing zoeken. Met de kennis die hij en Robert van de USAF-zenders hebben denken zij dat ook het veel korter behandelen van water met ultrasoon genoeg is het virus onschadelijk te maken. Nieuw onderzoek moet dat dit jaar uitwijzen. Een andere stap waarover nagedacht wordt is om zelf te investeren in meettechniek die het mogelijk maakt snel aan te kunnen tonen dat virus is afgedood. Kees: “Zulke technieken zijn er wel al, maar of ze ook al veel gebruikt worden, dat betwijfel ik.” Hij wijst op elektronenmicroscopen en op flowcytometrie. Die laatste techniek is bekend bij veredelings-bedrijven, maar de apparatuur alleen is niet genoeg om ToBRFV te meten. Daarvoor moet software geschreven worden, weet Kees, en die software is er bij zijn weten nog niet.
Snelheid en sluimerend
Die snelheid is belangrijk omdat het virus zich na besmetting niet direct laat zien. Ron: “Zeker tomatenplanten zijn sterk, waardoor pas bij plantstress de symptomen echt zichtbaar worden. Dit is vaak pas vanaf april, bij veel instraling en een vol dragend gewas. Dan steekt het virus vaak de kop op, maar dat wil niet zeggen dat het niet al sluimerend aanwezig is.” Rien vult hem aan. “Bij planten in de zomer, kun je daarom het virus al na zeven dagen zien. Anders kan het langer duren.”
Voordat de mannen zich alvast over de proefopzet van dit jaar bogen werd nog één aandachtspunt aangestipt. Dat is de opmars van (intermediair) resistente rassen. Rien wijst op de gevaren. “Een intermediair resistent ras zal geen symptomen meer vertonen bij een virusbesmetting, maar dat neemt niet weg dat het virus alsnog sluimerend aanwezig kan zijn in de kas. Bovendien is bewezen dat intermediaire resistenties hun kracht verliezen bij temperaturen hoger dan 36 graden Celsius. Inmiddels ook in Nederland regelmatig voorkomend in de zomer.” De tuinbouw is het virus, met andere woorden, niet zomaar de baas. Reden voor Robert om nog één keer te wijzen op de USAF-zender. “Daarmee kan de teler zijn water goed behandelen om virusbesmetting en -verspreiding te voorkomen.”
Voor meer informatie:
Ron Peters
Proeftuin Ron Peters
Gantel 12
7891XA Klazienaveen
+31 (0)6 2505 2941
[email protected]
www.ronpeters.nl
Kees Luijkx
Luykx Ultrasound B.V.
Dorsvlegel 10
1648HX De Goorn
+31(0)6 5351 2961
[email protected]
www.usaf.nl
Robert de Hoo
Ultramins B.V.
Jelle Zijlstraweg 45
1689 ZX Zwaag
+31 (0)6 2053 6536
+31(0) 85 023 10 97
[email protected]
www.ultramins.com