Tholen - Door alle aandacht die er tegenwoordig uitgaat naar snoeptomaten en trostomaten zou je bijna vergeten dat er ook nog zoiets als losse, ronde tomaten bestaan. Hoe staat het eigen met die losse, ronde tomaat? Welke ontwikkelingen maakt het segment door en waar zitten de losse tomatenfans? Wie anders dan de telers zelf kunnen daar het beste antwoord op geven. John van Heijningen en Rob Oosterom: “De segmentering van de tomatenmarkt is niet in ons nadeel.”
Op de website van Tomatenkwekerij Van Heijningen staat nadrukkelijk dat het bedrijf gespecialiseerd is in de teelt van ‘traditionele losse tomaten’. Een bewuste keuze, vertelt tomatenteler John van Heijningen. “Wat wij telen, lijkt het meest op de traditionele losse tomaat zoals we die van vroeger kennen: een tomaat van rond de 85 gram.”
Zijn formulering verraadt dat dit niet altijd zo geweest is. “Zo’n dertig jaar geleden kwam de focus van tomatentelers nog meer dan voorheen te liggen op de opbrengst per vierkante meter en werd het belangrijk om steeds maar meer tomaten te produceren. In die jaren kwam ook de trostomaat op en stapten veel telers over. Wij ook, hoewel we altijd losse tomaten zijn blijven telen. Die losse tomaat werd door de productiefocus steeds grover en ging richting de 100 gram en zelfs daaroverheen. De meest geteelde losse tomaat is momenteel nog steeds die tomaat van rond de 100 gram, maar zelf zijn wij op een gegeven moment toch weer grotendeels teruggekeerd naar de iets fijnere, losse tomaat en zelfs helemaal afgestapt van de teelt van trostomaten.”
Investeren in sorteren
Verdeeld over drie locaties teelt John samen met broer Johan tegenwoordig op 7 hectare die fijnere, losse tomaat en op 4 hectare de grovere variant van rond de 100 gram. De keuze voor die fijnere, losse tomaat werd voor een belangrijk deel gemaakt uit verpakkingsoogpunt. “Sinds 2013 hebben wij samen met collegateler Gebroeders Van Nieuwkerk een verpakkingsbedrijf: ToPack. Daardoor zijn wij toch net even anders naar rassenproeven gaan kijken en hebben we een ras en daarmee een tomaat gekozen die volgens ons het meest geschikt is om te verpakken. Die tomaat wijkt af van wat momenteel in de markt de standaard is.”
Ook bij Kwekerij Lijntje, waar Rob van Oosterom aan het roer staat van een bedrijf van 2,5 hectare, kiezen ze voor een losse tomaat met unieke eigenschappen. “Bij ons in de kas telen wij een losse tomaat met een hogere brix dan normaal en een zaadbehandeling voor extra smaak. Die combinatie is uniek in Nederland, niemand anders heeft dat.
Voor zover ik weet is mijn opa ooit begonnen met losse tomaten telen en dat is nooit veranderd. In de loop der jaren zijn er natuurlijk trostomaten en nog weer later allerlei soorten specialties bijgekomen, maar daar waar veel telers zijn geswitcht, zijn wij de losse tomaat door blijven telen. Dat is een weloverwogen keuze geweest. Wij kijken altijd naar wat het beste bij ons bedrijf past en dat is in onze visie nog altijd de losse tomaat.
Qua organisatie is de teelt van losse tomaten wel wat meer werk dan bijvoorbeeld de teelt van trostomaten. Je moet mensen bijvoorbeeld leren plukken op een specifieke manier. Ook heb je te maken met meerdere sorteringen, waardoor je als teler extra zult moeten investeren in sorteermachines.”
Voor de Britse sandwich
Na het sorteren gaan de tomaten van Kwekerij Lijntje per 6 kilo in een doos naar Best of Four dat voor de afzet zorgt. Kleinverpakken is iets waar de klant vervolgens zelf voor kan kiezen. Bij Kwekerij Van Heijningen doen ze dat wel zelf. “De fijne losse tomaat van 85 gram verpakken wij per 6 in een flowpack. De grovere variant gaat in netten van 1 kilo.”
John zet zijn tomaten af via Van Nature, waarna de overgrote meerderheid van de tomaten hun weg vindt naar de overkant van het Kanaal. “De netten zijn erg in trek in Ierland, terwijl 95 procent van de flowpacks naar het Verenigd Koninkrijk gaat. Op de Engelse markt ligt de kwaliteitseis hoger dan in de rest van Europa is onze ervaring, ook al uit de tijd dat wij trostomaten teelden. Je kunt daar nog echt meerwaarde creëren.”
Ook na Brexit? “Ja, het transport kan een pijnpunt worden, maar de Britten bepalen nog altijd zelf wat ze willen eten. Een lekker plak tomaat in hun salade of op hun sandwich zullen ze volgens mij altijd blijven eten.”
En Nederland dan, gaan daar geen tomaten heen? “Nee, vrijwel niet. De losse tomaten die je hier in het schap ziet liggen, komen overwegend uit Spanje. Dat is vooral een prijskwestie. Op groenten- en fruitgebied is de Nederlander verre van chauvinistisch en Nederlandse supermarkten zijn echte prijskopers.”
Ook Rob ziet zijn tomaten niet in de Nederlandse schappen terug. Zijn tomaten gaan in het voor- en najaar vooral naar Oost-Europa, terwijl in de zomer Frankrijk en Italië de grootste afzetmarkten zijn. “Daarnaast gaat er ook nog best wel wat naar Scandinavië, maar niet naar de grote retailers. Om die te beleveren, zijn wij te klein. Maar dat neemt niet weg dat wij alsnog veel op contract verkopen om daarmee onze basislast stabiel af te zetten. De vrije markt is moeilijk met losse tomaten. Het is een dunne markt met veel prijsschommelingen. Het aanbod is relatief klein, maar daardoor is het omslagpunt ook sneller bereikt. Er is makkelijker een tekort waardoor de prijs zomaar omhoog kan schieten.”
Zonder kroontje
Trostomaten hebben een steeltje en losse tomaten hebben een kroontje. Tenminste, dat was vaak zo. Tegenwoordig worden veel losse, ronde tomaten zonder kroontje geoogst. Rob: “Het kroontje gaf net als het steeltje bij de trostomaat een stukje uitstraling aan de losse tomaat. Toch is het kroontje, door de consument ook wel gezien als versheidsindicator, inmiddels zo goed als verdwenen. Plakjes tomaat snijden gebeurt niet meer met de hand, maar met een machine. Dan is het handig als het kroontje er alvast af is en rolt de tomaat in een handomdraai gesneden en wel uit de machine bij de snijderij. Dat kroonloos oogsten betekent voor ons wel extra arbeid, maar daarop wordt ook weer veredeld. Tegenwoordig zijn er zelfs al rassen die je direct kroonloos kunt oogsten en waarbij het steeltje achter blijft.”
Segmentering
De segmentering die de afgelopen decennia gaande is, heeft van de teelt van losse tomaten een niche gemaakt. Op een totaal tomatenareaal in Nederland van 1787 hectare maken de trostomatentelers met 932 hectare de dienst uit. Losse tomaten werden in 2018 op 364 hectare geteeld, waarvan op basis van CBS-cijfers zo’n 270 hectare de losse, ronde tomaat is én verder onder andere de vleestomaat. In België is het totale tomatenareaal van 560 hectare fifty-fifty verdeeld los-tros.
Dat het areaal losse tomaten sinds de opkomst van de trostomaat flink heeft ingeboet, ligt volgens John voor een belangrijk deel aan de telers zelf. “Zij kiezen uiteindelijk wat zij telen. Dat de trostomaat makkelijker te telen is, speelt een belangrijke rol. De teelt van trostomaten is bijvoorbeeld makkelijker te automatiseren. Niet zo gek dus dat op een gegeven moment steeds meer telers voor het telen van trostomaten kozen. Zeker als je de extra kosten die je als teler van losse tomaten maakt niet terugziet in de prijs die je krijgt.”
Met de opkomst van onder andere de snoeptomaten en allerhande specialties in de markt nu veel meer gesegmenteerd. John: “De markt is diverser geworden en dat is goed voor de totale tomatenproductie. Iedereen is zich gaan specialiseren.”
Het in eerste instantie flink gekrompen areaal losse tomaten is de laatste jaren vrij stabiel. Groei is er niet direct te verwachten, eerder lichte afname. “Er gaan nog wel wat telers afvallen de komende jaren”, verwacht Rob. “Het zijn veelal toch wat oudere telers met oudere bedrijven die wegvallen. Niet zozeer omdat die bedrijven het niet meer redden, maar omdat de teler ermee stopt omdat hij op leeftijd is. Je kunt in onze niche prima standhouden, voor iedereen is er door de segmentering wel een markt. Ik zie alleen niet zo snel een teler van tros naar los switchen. Sterker nog, als ik zelf een tuin bij zou kunnen huren of kopen, dan zou ik misschien zelf ook wel voor trostomaten kiezen, alleen al omdat de teelt minder arbeid vergt en daarmee goedkoper is.”
Dit artikel verscheen eerder in editie 4, 33e jaargang van vakblad AGF Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.
Voor meer informatie:
Kwekerij Lijntje
Rob Lijntje
[email protected]
Tomatenkwekerij Van Heijningen
www.tomatenkwekerijvanheijningen.nl
John Van Heijningen
[email protected]