“Iedereen is aan het denken gezet en na de eerste fusies, zullen er vast nog nieuwe volgen”

Tholen - 2018 was zonder twijfel het jaar van de tomatenfusies. Meerdere keren werd de sector opgeschud door groot nieuws uit tomatenland. Schenkeveld en De Kabel, RedStar en Looye, Dukker en Zwinkels: allemaal fusies. De één opvallender en ‘schokkender’ dan de ander, maar toch telkens weer de bevestiging van, ja, waarvan eigenlijk? Van voldoende schaalvergroting, versterking van het management en het bedrijf klaar maken voor volgende stappen, is samengevat het meest gehoorde antwoord. Jan Opschoor, sinds 1 november 2017 algemeen directeur van telersvereniging Prominent en tevens in dezelfde functie verbonden aan afzetorganisatie Coöperatie DOOR: “De ontwikkelingen gaan hard. Veel telers denken na over de toekomstbestendigheid van hun bedrijf.”

Gemene deler in alle berichten, op de fusie van RedStar en Looye na, is de betrokkenheid van Prominent. En dan is de integratie van de uit een drietal telers bestaande Mondial Group in Prominent nog niet eens genoemd. De berichten over fusies en samenwerkingen kunnen niet los gezien worden van het begin 2018 breed uitgemeten strategische plan van de telersvereniging. Onder de noemer Prominent 2.0 zijn de aangesloten tomatentelers bij elkaar gaan zitten om te kijken hoe ze ook over tien jaar nog concurrerend kunnen zijn in de markt.

Om de benodigde professionaliseringsslag te kunnen maken als teler, heb je voldoende schaalgrootte nodig als bedrijf. Hierdoor kun je voldoende uitdaging en doorgroeimogelijkheden bieden aan werknemers én kun je de kosten daarvan ook beter dragen. De fusies zijn dus niet echt een verrassing. “Als coöperatie is het belangrijk om te kijken naar de toekomst en de continuïteit van je ondernemingen. Binnen Prominent is er daarom aan alle telers gevraagd om hun toekomstvisie op papier te zetten voor het bedrijf en voor zichzelf als persoon.”

Begin dit jaar is vervolgens ook gekeken naar de financiële positie van de afzonderlijke telers. “Samen met onze leden zijn we aan de hand daarvan in gesprek gegaan over de verschillende scenario’s die er zijn om een toekomstbestendig bedrijf te blijven of te worden. Een ondernemer staat overigens altijd zelf aan het roer. Hij bepaalt altijd volledig zelf welke toekomststrategie hij kiest voor zijn bedrijf.”

Alles al in eigen huis of samen sterker?
De ontwikkeling binnen Prominent valt eigenlijk in één zin samen te vatten: ‘versnelling creëren door slim samen te werken’. Prominent is het platform om haar leden hierin te faciliteren. In hoofdlijnen zijn er drie smaken, legt Jan uit. “Een ondernemer zorgt zelf door voldoende uitbreiding tot voldoende schaalgrootte, de ondernemer ziet dat hij dat niet alleen kan en zoekt een fusiepartner óf hij gaat de samenwerking aan door te integreren met het Prominent teeltbedrijf. Bij de keuzes die ondernemers maken speelt ook zeker mee dat de vraagstukken die vandaag de dag op ze afkomen dermate ingewikkeld zijn, dat een breder managementkader nodig is om op het gebied van arbeid, teelt en techniek bij te blijven.”

Zelf heeft Prominent intussen ook al dertig hectare eigen teelt. Die hectares zijn eigendom van de hele telersgroep, waarbij iedere teler aandeelhouder is van het Prominentbedrijf. Ook die eigen teelt geeft telers dus een mogelijkheid, een smaak waaruit ze kunnen kiezen. “Wanneer een teler tot de conclusie komt dat hij niet zelfstandig door wil gaan, kan zo’n bedrijf doorgaan als Prominentteeltlocatie. Maar dan moet een bedrijf wel een strategisch belangrijke positie hebben vanwege de ligging, de omvang of om een andere reden die maakt dat het bedrijf waarde toevoegt aan het Prominent bedrijf.”

En wanneer eenmaal over de toekomst nagedacht wordt, blijken er zelfs nog meer opties te zijn. “Acquisitie bijvoorbeeld. Op die manier heeft de Mondial Group dit jaar zich bij Prominent aangesloten. Wil je een breed assortiment aanbieden, jaarrond kunnen telen, wil je voldoende relevantie in de markt hebben en voldoende basis voor een nieuw te bouwen verpakkingsbedrijf (in 2020 moet het nieuw te bouwen distributiecentrum van DOOR operationeel zijn waarin ook de Prominenttomaten worden verwerkt), dan heb je sterke ondernemingen nodig voor een goede toekomstbestendige productiebasis.”

Nieuwe eigendomsvormen
De fusies en samenwerkingen lijken vooral een Nederlands fenomeen te zijn. Uit België kwam er, behoudens het bericht dat er begin 2018 investeerders in Stoffels Tomaten zijn gestapt, weinig nieuws naar buiten. Jan heeft er wel een verklaring voor: “Het heeft te maken met de ontwikkelingsfase waarin een land zit en met hoe een land georganiseerd is. De invloed van de klok en de veiling is in Nederland al een aantal jaar geleden flink teruggelopen. In Nederland zijn coöperaties zoals wijzelf met DOOR en ook Harvest House inmiddels heel anders georganiseerd dan de veilingen van voorheen. Een ontwikkeling die ook in België wel speelt, maar daar heeft de klok toch nog een veel grotere rol. Wat overigens niet per se wil zeggen dat Nederland voorloopt. Wel zie je dat telers gedreven door een drang naar vernieuwing stappen willen zetten.”

Stappen die dit jaar vooral gezet werden in de vorm van fusies. “Als er eenmaal één of twee concrete, succesvolle voorbeelden zijn, zet dat telers toch aan het denken. Her en der lopen er gesprekken, maar er zijn net zo goed ook telers die hier juist niet voor kiezen. Of telers die een onderneming runnen met twee of drie broers waardoor een fusie (nog) niet noodzakelijk is, omdat zij binnen hun familie zelf voor verbreding van hun management kunnen zorgen. Ondertussen zie je ook dat, veel meer dan vroeger, bedrijven medewerkers medeaandeelhouder laten worden. Verder kijkt de jonge generatie inmiddels heel anders tegen het familiebedrijf aan. Natuurlijk zijn ook zij trots, maar ze staan ook open voor nieuwe vormen van het runnen van een bedrijf, nieuwe eigendomsvormen.”

Nieuwe eigendomsvormen waarover DOOR ook met jongeren in gesprek is. “We hebben binnen DOOR een young potential programma met daarin de kinderen van ondernemers. Jongeren in de leeftijd van 18 tot 25 jaar die met ons meedenken, waarbij er binnen het programma ook een groep is met jongeren die het bedrijf van hun ouders wil overnemen. Juist jongeren moet je betrekken in de vraagstukken van vandaag de dag, rondom bedrijfsopvolging, maar ook op het gebied van robotisering, big data of internationalisering.”

Je portemonnee delen
2018 was een slecht jaar voor de tomatenteelt. De lange, warme zomer deed de tomatenteelt geen goed. Dat zo’n jaar gevolgen heeft voor de toekomst van bedrijven, is niet ondenkbaar. Toch valt Jan iets op. “Bij ons is het proces van denken over de toekomst al ingezet. Het mooiste is wanneer telers vanuit kracht besluiten samen te werken en niet vanuit zwakte. Daar waar je misschien zou verwachten dat twee kleinere bedrijven samen verder gaan, zie je juist dat het de grotere bedrijven zijn die fuseren. Dat vind ik opvallend, het zet je aan het denken. Want ja, waarom kiezen juist die telers voor zo’n stap? Misschien wel omdat het ondernemende telers zijn die over de grens kijken en die met het zetten van een extra stap hopen hun ambitie versneld waar te maken.”

Wat overigens niet wil zeggen dat telers die nog niet gefuseerd zijn, niet ondernemend zijn, haast Jan zich er achteraan te zeggen. “Telers worden door de ontwikkelingen wel aan het denken gezet over het al dan niet meegaan met de ontwikkelingen in de markt. En niet alleen in de tomaten, ook in bijvoorbeeld de paprika’s zie je dat er inmiddels nagedacht wordt. Sommige bedrijven zijn ook in die teelt al dusdanig groot dat ze individueel kunnen doorstoten, terwijl andere telers, zoals bijvoorbeeld binnen Sweetpoint, al een aantal jaar geleden samen één besloten vennootschap zijn gestart. Maar grote fusies, die hebben we nog niet gezien. Maar dat die er zullen komen, lijkt logisch. De vraag is alleen nog wanneer.”

Het zetten van zo’n stap gaat niet van de ene op de andere dag, dat moge duidelijk zijn. “Fuseren is één van de opties, maar er zijn dus ook andere manieren. De kern daarbij is bij DOOR dat wij zien dat samenwerken stap één is, maar dat samen ondernemen nog wel een veel uitdagendere stap twee is. Je gaat dan als ondernemer toch geheel of gedeeltelijk je portemonnee delen, dat vraagt nogal wat. Je gaat samen investeren, samen risico’s dragen. Je levert een stukje van jezelf in, dat kan haast niet anders. Fusies zijn dan ook lange trajecten, waarin de rol van Prominent is onze leden bewust te maken, ze te laten nadenken. De vraag aan de telers is daarbij in welke vorm zij verwachten toekomstbestendig te kunnen zijn. Eigenlijk is het stellen van zo’n vraag al stap twee, een stap waar we met het opstellen van de visies al mee aan de slag zijn gegaan. Telers die open staan voor fusies, kunnen wij wel bij elkaar brengen, maar uiteindelijk moeten ondernemers het toch zelf oppakken. Het is niet onze rol om het hele fusietraject te begeleiden. Daarvoor zijn er deskundigen om advies te geven, advies op organisatiegebied, op financieel terrein, noem maar op.”

Ruimte laten voor investeerders
Tijdens zo’n proces kan het ook voorkomen dat een teler alsnog versneld tot de conclusie komt dat hij wil stoppen. “Een teler hoeft dan zeker niet uit Prominent te stappen, er zijn genoeg keuzemogelijkheden. Als een teler voldoet aan de kwaliteitscriteria, lid blijft van DOOR voor de marketing en verkoop én meedoet in het samen ondernemen binnen Prominent, dan kan hij toch nog een belangrijke rol binnen de club blijven vervullen. Dwingen tot het zetten van bepaalde stappen willen en doen we niet, we schudden alleen wakker, bieden opties en proberen vooral toegevoegde waarde aan onze leden te bieden door versnelling en samenwerking mogelijk te maken. Wanneer de keuze valt op stoppen, dan kijken wij of het toegevoegde waarde heeft om zo’n vestiging bij de eigen Prominentteelt te voegen. Maar alleen als het waarde toevoegt aan de groep, anders kopen we natuurlijk geen bedrijf op. Alle telers hebben daar dan vervolgens een aandeel in.”

Een aandeel volgens de aandelenstructuur waarmee Prominent sinds dit jaar is gestart. In die structuur is ook ruimte voor investeerders. “De structuur van de coöperatie is zo opgebouwd, dat investeerders in kunnen stappen. Op dit moment is dat echter nog niet aan de orde. Ook hier geldt dat het aantrekken van investeerders ook waarde toe moet voegen voor de leden van Prominent om daar zelf weer sterker van te worden.”

Of er de komende jaren nog meer fusies zullen volgen, weet Jan eind december 2018 niet. “Maar ik ben er zeker van dat er in de sector zeker nog dingen aan zitten te komen.” Ondertussen werkt DOOR samen met haar leden rustig verder aan het strategisch plan, waarin er verder ingezet wordt op het versterken van de betrokken ondernemers, de marktpositie en het verder jaarrond maken van de productie. Om daar verdere stappen in te zetten heeft DOOR als afzetorganisatie een GMO-erkenning aangevraagd. Verder wordt aan het nieuwe distributiecentrum gewerkt en kijkt DOOR naar nieuwe mogelijkheden om toegevoegde waarde aan hun producten mee te geven. “De ideeën hiervoor houd ik echter nog even voor mijzelf”, vertelt Jan die tot slot graag nog meegeeft dat telers altijd welkom zijn om hun marktpositie verder te versterken door toe te treden tot DOOR. “Belangrijk hierbij is dat je over en weer waarde toevoegt en de klik er als ondernemers onderling moet zijn.” 

Fusies, samenwerking en investeerders: een overzicht van 2018

Dit artikel verscheen eerder in editie 12, 32e jaargang van Primeur. Zie hiervoor www.agfprimeur.nl.

Voor meer informatie:
Coöperatie DOOR U.A.
www.cooperatiedoor.nl 
[email protected]

Jan Opschoor
[email protected]