Zelf eet ze graag Coeur de Boeuf-tomaten en als ze een paar miljoen kreeg om haar eigen kas te beginnen, zou het de kas van het Rijksmuseum in Amsterdam zijn, die in een Roemeens landschap kwam te staan. "Dat is eigenlijk sentimenteel hè? Het is gewoon een mooie kas." Aan het woord is Annemieke Hendriks. Ruim vijf jaar geleden was ze voor haar vorige boek in Hongarije en Roemenië op stap. Terwijl de Roemeense samenleving op z'n kop stond omdat de staat druk bezig was privébezit terug te geven aan de inwoners, lagen er in de winkel keurige tomaten uit de Nederlandse kassen - en ze waren goedkoper dan Roemeens product. "Dat was het moment dat ik me afvroeg hoe deze sector werkt." Eenzelfde soort situatie zag Hendriks toen ze zich voor de VPRO in de Hongaarse paprikasector verdiepte. In paprikaland Hongarije waren allemaal Nederlandse paprika's te koop. En daarna kwam de Fruit Logistica.
"Daar liet Ger van Burik me zien hoe een Nederlands paprika stoplicht een Spaanse, Israëlische en een Nederlandse paprika kan bevatten." Ze kreeg uitleg over het begrip re-export, over hoe het kan dat Nederland de grootste exporteur van tomaten in Europa (en in geld zelfs de grootste van de hele wereld) is, maar slechts 5% van de Europese tomaten produceert. Hoe meer ze te weten kwam over de AGF-sector, hoe vreemder ze het eigenlijk vond.
Misstanden en onbekendheid in de sector
De afgelopen vijf jaar verdiepte Annemieke zich in de AGF-sector om alles te weten te komen over de tomaat. Ze sprak met telers, met handel, met adviseurs en vandaag ligt haar boek 'De tomaat en de bizarre wereld van vers voedsel' in de winkel. Wat is er eigenlijk zo bizar aan die wereld? "Dat er stromen tomaten over het Europese continent reizen – en niet op de manier waarop je zou verwachten. Niet van de zonovergoten, zuidelijke landen naar het koudere Noorden, maar alle kanten op. Dat vind ik waanzinnig en dat bedoel ik niet slecht. Het is een waanzinnige prestatie als je kijkt hoe de infrastructuur, de teelt en de handel in elkaar zit." En ook de positie van Nederland kan haar na vijf jaar nog steeds verbazen. "Zeker de top-10 groentenveredelaars is absurd. Die bestaat voor de helft uit zelfstandig gebleven Nederlandse familiebedrijven en voor de andere helft uit Nederlandse familiebedrijven die overgenomen zijn door multinationals. Die familiebedrijven kunnen het opnemen tegen die grote concerns, met (ook weer de) Nederlandse zaadpoten. Dat is een totaal onbekend, maar waanzinnig verhaal."
Advies
Toch is het niet alleen maar positief in de tuinbouw. In de jaren dat Annemieke onderzoek deed, ging het niet alleen goed met de sector. "Je vraagt je steeds meer af wat het beste is voor de telers, voor Europa, voor de wereld. Alles moet hier groter en meer worden omdat het product alsmaar minder oplevert - en dat terwijl er in Roemenië bijvoorbeeld grond en arbeidskracht zat is. Aan de ene kant wordt de AGF-sector logischer als je beter weet hoe het in elkaar zit, maar aan de andere kant kan ik er soms niet bij. Ik wil niet over de sector oordelen, maar hoorde van steeds meer telers en handelaren dat het huidige subsidiesysteem de sector nekt." Ze sprak bijvoorbeeld met Ketenmanager Oost-Europa JörgWerner van Rijk Zwaan, die zich in het boek hardop afvraagt wanneer telers ermee ophouden zoveel te produceren en deze productie vervolgens 2.000 kilometer te vervoeren. "Maar ik sprak ook met telers en als teler is minder produceren wezensvreemd aan waar je beroep voor staat. Bovendien heb je nauwelijks ruimte om hierover na te denken door de spiraal waar je in zit, waarin je product alsmaar minder oplevert. Jos Looije bijvoorbeeld is uit deze ketendwang gestapt – maar het is voor telers altijd maar de vraag of het lukt. En niet iedereen kan een tomaat hebben met een verhaal eraan. Niet elke tomaat kan bijzonder zijn."
Met de populariteit van speciale tomaten, van beleving en van meerwaarde, lijkt het daar soms wel op. "Daardoor hoor je nu ook zoveel onzin en dat is eigenlijk ook juist heel grappig. De seizoenstomaat, de regionale tomaat – allemaal gebakken lucht." Hetzelfde ziet ze gebeuren in de biologische sector. "De Nederlandse glastomaat groeit soms veel beter beschermd dan lokale Griekse tomaten, waarop soms veel te veel wordt gespoten, of Duitse biotomaten die op nitraat belaste grond staan. En ik heb in Wenen de stadstuinen en urban gardening bekeken. Allemaal leuk en goed bedoeld, maar je krijgt er geen verhandelbare tomaten van. Dat is een illusie."
Misvattingen
Naast dit soort goedbedoelde verkoopverhalen zijn er ook gewoon keiharde misvattingen in de sector vinden. "Er is zoveel onzin in omloop in de voedselsector. Dat zie je ook als je bijvoorbeeld op gezondheidssites leest wat er te doen is rond GGO-tomaten, die helemaal niet in de handel zijn, of rond de hybride tomatenrassen die opeens verdacht zijn omdat Monsanto ze produceert. En ook uit de tuinbouw zelf: de gevolgen van de Russische boycot bijvoorbeeld zijn zeker in het eerste jaar door de sector enorm aangedikt. Ik heb het boek niet alleen geschreven om misverstanden uit de wereld te helpen, maar wil ook consumenten wel een blik geven in de sector."
En dan is er nog een filosofische draai aan de ontwikkelingen in de tuinbouw te geven. "Als er Nederlandse stekjes van Nederlands zaad in een Nederlandse kas bestoven wordt door Nederlandse hommels, en die plant staat op een substraatmat, dat geheel toevallig op Oostenrijks grondgebied staat, kun je dan eigenlijk wel van een Oostenrijkse tomaat spreken? Is de grond waarin de tomaat groeit, belangrijker dan de herkomst van het zaad? Juist met al deze kennis wordt de werkelijkheid van de tomaat complex genoeg. Het boek is nu 380 pagina's geworden, maar had nog veel en veel dikker kunnen zijn."
Voor Annemieke is de tuinbouwsector dan ook nog niet klaar. Vandaag komt haar boek in het Nederlands uit en de volgende stap is het delen van kennis en het vinden van een lezersschare buiten Nederland. Voor een Duitse uitgever mag ze in ieder geval een aangepaste versie schrijven. "In Duitsland bijvoorbeeld wordt er met campagnes gewerkt aan een beeld van de lokale tuinbouw. De consument moet geloven dat de tomatenplanten idealiter in een of ander romantisch Beiers dorpje op een alpenweide groeien. Het lijkt me leuk om de onzin daarvan te aan te tonen." Is ze daarin dan ook een soort vaandeldrager voor de Nederlandse tuinbouw? "Daar doe ik niet aan. Ik neem het alleen op voor de waarheid. Op het moment dat er onzin wordt beweerd als dat de Nederlandse tomaat bestraald wordt of giftig is, moet ik dat gewoon weerleggen."
Benieuwd geworden? Lees hier een preview van het boek.
Het boek ligt vanaf vandaag in de winkel en is ook online te bestellen.